Województwo Dolnośląskie

DŁUGOPOLE GÓRNE /Ober Langenau/

Opublikowany przez

Wieś położona w gminie Międzylesie powiatu kłodzkiego. Po raz pierwszy wzmiankowana w 1346 roku będąc własnością rycerzy von Glaubitz z zamku Szczerba. Za czasów Bernharda von Glaubitz w 1428 roku oddziały husyckie zniszczyły wieś. Wieś przejęta przez Kamerę Czeską. Od 1684 roku wieś znalazła się w posiadaniu hrabiego Michaela Wenzelavon Althann z Międzylesia. W XIX wieku we wsi trzy majątki należące do: księcia Albrechta von Preussen, rodziny Ludwig i rodziny Peschke. W 1937roku majątek tzw. Urbanhof należał do Dr. jur. Fr.Hegenscheidt i obejmował 162ha. Majątek dzierżawił Theodor Mathea. Drugi z majątków należał do Friedricha Stumpf. Rodzina jego dobra posiadała od ok. 200 lat. Majątek obejmował 113 ha. Trzeci z majątków należał do Konrada Rathmann i obejmował 84ha.

DWÓR I

DWÓR II

ZAŁOŻENIE DWORSKIE

Przy drodze Bystrzyca Kłodzka-Międzylesie położony jest zespół dworski.

ROZTOKI /Schönfeld/

Opublikowany przez

Wieś położona w gminie Międzylesie powiatu kłodzkiego. Po raz pierwszy wzmiankowana w 1358 roku(Schoninvelt) wchodząc w skład posiadłości zamku Szczerba należącym do rodu von Glubos(Glaubitz), którzy przejęli majątek międzyleski po cystersach. Później wymieniana wielokrotnie w latach: 1360(Schonwald), 1361(Schonfeld), 1462(Schonwald, Schӧnwaldt). Od 1360 roku wchodzi w skład majątku w Międzylesiu. Po wojnach husyckich własność rodu von Tschischwitz, w 1472 roku potwierdzenie dóbr otrzymał Balthazar von Tschischwitz. W 1479 roku książę Henryk z Podiebradów daruje wieś swojemu marszałkowi dworu, Georgowi de Bischofshain. Po nim Roztoki od 1493 roku należą do Johanna von Bartoszowsky, a od 1495 roku do Johanna von Zampach z Potstejnu.  W 1569 roku własność Daniela von Tschirnhaus, budowniczego dworu. W 1610 roku baronowie Friedrich, Hans i David Heinrich, wnukowie Friedricha von Tschirnhaus podzielili się spadkiem. Roztoki przypadły najstarszemu z braci, baronowi Friedrichowi von Tschirnhaus. Friedrich von Tschirnhaus w 1610 roku ożenił się z Elisabeth von Dohna, wdową po Ferdinandzie Hofmannie von Grünbühel. Po jej śmierci ożenił się w 1611 roku z Julianną von Damnitz. Po jego śmierci w 1614 roku majątek przejęła wdowa, która w 1616 roku poślubiła Johanna Arbogasta von Annenberg, który przejął majątek w 1623 roku. Po jego śmierci w 1645 roku majątek odziedziczył jego syn, Karl Heinrich, który w 1648 roku sprzedał majątek hrabiemu Michaelowi Ferdinandowi von Althann. Po nim majątek dziedziczy syn, Michael Wenzel, a po jego przedwczesnej śmierci dobra przechodzą na przyrodniego brata jego ojca, Michaela Wenzela von Althann(+1686). Po nim dobra dziedziczy syn, Michael Wenzel zmarły w 1738 roku w wieku 70 lat.  Kolejnym dziedzicem był jego syn, Michael Emmanuel von Althan, zmarły w 1749 roku. Po nim dziedziczy jego jedyny syn, Michael Otto. Pozostawił córkę, dlatego też majorat odziedziczył hrabia Michael Karl von Althann, wnuk Michaela Ferdinanda. Michael Karl zmarł bezpotomnie. Przekazał majątek swojemu bratu, Michaelowi Wenzelowi. Po jego bezpotomnej śmierci w 1810 roku dobra przypadły Michaelowi Johannowi z hiszpańskiej linii rodu, po którym majątek w 1815 roku odziedziczył jego brat Michael Franz.  Posiadali majątek do 1945 roku.

DWÓR

Dawny dwór sędziowski zbudowany w 1568 roku , przebudowany w 1600 roku, zniszczony przez Szwedów podczas wojny trzydziestoletniej. Kolejna większa przebudowa miała miejsce w 1836 roku oraz w drugiej połowie XIX wieku. Jest to budowla zbudowana na planie wydłużonego prostokąta, nakryta dwuspadowym dachem naczółkowym, dwukondygnacyjna. Najciekawszym elementem jest umieszczony na fasadzie renesansowy portal z umieszoną nad nią płyciną z ośmioma herbami.

 

NOWA WIEŚ /Neundorf/

Opublikowany przez

Wieś położona w gminie Międzylesie powiatu kłodzkiego. Po raz pierwszy wzmiankowana w 1358 roku(Neu Ebirhartsdorf) kiedy należała do rodu von Glaubitz. W 1428 roku zniszczona przez husytów. W 1472 roku właścicielem wsi był Balthasar von Tschischwitz z Wilkanowa a w 1479 roku Christo von Tschischwitz. W 1515 roku należy do M.Roth, później należała do niejakiego H.Richter, który w 1551 roku sprzedał młyn. Kolejnym właścicielem był T.Sturm, który w 1570 roku sprzedał wieś H.Veit. Po nim właścicielem zostaje David von Tschirnhaus, który włączył ją do majątku międzyleskiego. Duże zniszczenia przyniosła wojna 30-letnia w tym Lisowczycy. W 1654 roku nowym właścicielem został hrabia von Althann, właściciel Międzylesia. W XIX wieku podział wsi na 4 działy własnościowe należące do: miasta Kłodzko, rodziny von Walter, hrabiów von Magnis i hrabiów von Althann. Po II wojnie światowej majątek własnością Skarbu Państwa. Z wsią związana była historia welonu królowej Francji Marii Antoniny wykonany z koronki brabanckiej długości 3,31m. Drogą przez Anglię, Wrocław i Krzydlinę Małą trafiła do miejscowego kościoła. Królowa miała go w drodze na szafot. W 1958 roku została w niejasnych okolicznościach wywieziona z Polski. Obecnie znajduje się w Telgte koło Münsteru w Niemczech.

DWÓR

Na terenie wsi ruiny renesansowego dworu wzniesionego w XVI wieku(1585r). Jest to budynek zbudowany na planie zbliżonym do litery L z kamienia. Przebudowany w 1925 roku. Po 1945 roku przekształcony na budynek gospodarczy, doprowadzony do ruiny.

GOWORÓW /Lauterbach/

Opublikowany przez

Wieś położona w gminie Międzylesie powiatu kłodzkiego. Początki Goworowa sięgają XIV wieku. Przez większość swoich dziejów wchodził w skład majątku w Międzylesiu. Na krótko w 1358 roku Goworów(Luterbach) wchodził w skład państewka śnielińskiego z siedzibą na zamku Szczerba należącego do rodu von Glubos(von Glaubitz). Od XIV wieku istniał w Goworowie dwór majątku sołecko-sędziowskiego. Po upadku państewka śnie lińskiego wchodził w skład dóbr międzyleskich. W 1479 roku był własnością G. von Bischofshein. W 1538 roku dobra międzyleskie w tym Goworów nabył von Tschirnhaus. W 1544 roku W. von Zampach und Pottenstein sprzedał wieś G.P.Mathes`owi. Górny dwór w tym czasie należał do niejakiego Neumann. Kolejnym właścicielem jest J. von Seidlitz. Po jego śmierci wdowa wyszła za mąż za L. von Pannwitz z Wambierzyc. W 1576 roku rodzina von Pannwitz sprzedała wieś A. Hauschild z Różanki, a ten w 1582 roku odsprzedał ją K. Schilling. W 1611 roku właścicielem wsi był L. Neumann a następnie E. Dreher von Drehers. W1649 roku dwór górny nabyła F. Leweneg, od której za 1600 guldenów odkupił M. Katzer. Rodzina Katzer posiadała dwór górny do 1785 roku. W 1653 roku wieś zakupił hrabia von Althann z Międzylesia. Wolne sołectwo czyli dwór górny w 1785 roku nabył J. K. Ludwig, bogaty mieszczanin z Międzylesia, pochodzący z Boboszowa. W 1825 roku od syna J.K.Ludwiga dwór górny nabył Franz Bӓrgel, chirurg z Międzylesia. W 1832 roku majątek zakupił radca handlowy Wiehard z Lubawki. Wolne sołectwa w tym czasie należało do kupca o nazwisku John. W 1905 roku rodzina Wiehard odsprzedała majątek z dworek hrabiemu von Althann. W 1929 roku zespół pałacowy zakupiło państwo pruskie i zaadoptowało założenie na sanatorium dla urzędników policji pruskiej. Po wojnie własność Skarbu Państwa. Początkowo w zespole mieścił się Ośrodek Leczniczo-Wypoczynkowy Związku Nauczycielstwa Polskiego, od 1948 roku Państwowy Dom Dziecka. Od 1989 roku własność prywatna należąca do Mieczysława Krzeptowskiego z Zakopanego.

DWÓR

wzniesiony w 1785 roku przez J.K.Ludwig, przebudowany w 1891 roku. Zbudowany na planie prostokąta, podpiwniczony, dwukondygnacyjny, kryty dachem mansardowym. Zachowany portal wejściowy. Obok zabudowania gospodarcze: piętrowa oficyna i obora.

MIĘDZYLESIE /Mittelwalde/

Opublikowany przez

Miasto gminne położone w powiecie kłodzkim.  Początki miejscowości sięgają XI wieku. Po raz pierwszy wzmiankowana w 1245 roku(Medilese) i wielokrotnie w latach późniejszych: 1294(Mittelwald), 1323(Mittelweld), 1358(Mittilweld), 1360(Mitrwald), 1361(Mittrvelde), 1362(Mittilwalde), 1436(Mezelessie), 1440(Mezilessie), 1748(Mittelwalde. Przypuszcza się, że prawa miejskie Międzylesie otrzymało pomiędzy 1250 a 1290 rokiem. W 1294 roku król Czech Wacław II przekazał Międzylesie klasztorowi cystersów z Kamieńca Ząbkowickiego. Już w 1315 roku cystersi sprzedali dobra Ottonowi von Glubos(Glaubitz). Po śmierci Ottona w 1358 roku majątek odziedziczyli jego synowie dokonując podziału ogromnego majątku tworząc dwa państewka: państewko snielińskie z siedzibą na zamku Szczerba i międzyleskie z siedzibą na zamku w Międzylesiu. Miasto otrzymał Otto Schramm von Glaubitz, a po jego śmierci w 1407 roku jego syn Wolfhard. W 1421 roku rodzina von Glaubitz traci majątek w wyniku najazdu i zniszczenia miasta i zamku przez wojska husyckie. W 1434 roku miasto jest w rękach Marquarda Thrilk, starosta kłodzki. W latach następnych dość częste zmiany właścicieli. W 1472 roku odbudowany zamek i miasto król Czech Henryk I Podiebrad przekazał Balthasarowi von Tschischwitz, by w 1479 roku oddać swojemu ochmistrzowi Georgowi von Bischofscheim. W 1493 roku właścicielem miasta został starosta kłodzki, Johann Bartoszowsky z Labinia by już w 1493 roku zmienić właściciela na Johanna von Zampach z Potstejnu. Majątek był wydzierżawiany. W latach 1519-1523 dzierżawcą dóbr był Hans von Tschirnhaus. Synowie Jana Zampacha, Johann i Wentel w 1538 roku wydzierżawili majątek Johannowi von Tschirnhaus(Czirnhaus vel Czernhaus) z Bolkowa. Od 1551 (1564)roku rodzina von Tschirnhaus w osobach braci Davida i Nicolausa ostatecznie wykupili dobra międzyleskie od rodziny Zampach. Za czasów rodziny von Tschirnhaus Międzylesie rozwija się. W trakcie odbudowy miasta Międzylesie uzyskuje nowe rozplanowanie a w 1580 roku wzniesiono nowy zamek. W 1622 roku po bitwie pod Białą Górą rodzina von Tschirnhaus w osobie Davida traci Międzylesie. Po zniszczeniach wojny 30-letniej w 1653 roku von Tschirnhaus sprzedali majątek hrabiemu Michaelowi Ferdynandowi Wenzelowi von Althann(*1630-+1686). Był synem   Michaela Adolfa von Althann i Marii Evy Elisabeth von Sternberg. Żonaty z hrabianką Anną Marią  Elżbietą von Aspremont(*1646-+1723), z którą miał pięciu synów: Michaela Wenzela Młodszego(*1668-+1738), dziedzica dóbr międzyleskich, Michaela Friedricha(*1682-+1734), kardynała, wicekróla Neapolu, Michaela Ferdinanda(zm.1733), feldmarszałek, komendant twierdzy brzeskiej, oraz zmarłych w niemowlęctwie Michaela Franza i Michaela Karla. Hrabiowie von Althann posiadali majątek międzyleski do 1945 roku.

ZAŁOŻENIE ZAMKOWO-PAŁACOWE

W 1370 roku ówcześni właściciele Międzylesia rodzina von Glaubitz buduje zamek, prawdopodobnie na miejscu wcześniejszej budowli obronnej. Zniszczony podczas wojen husyckich. W latach 1580-1590 rodzina von Tschirnhaus na miejscu zamku stawia renesansowy dwór z wykorzystaniem średniowiecznych fragmentów zamku a zwłaszcza dołączeniem do nowego założenia zachowanej wieży pierwotnego zamku. W latach 1614-1622 rozbudowano założenie dobudowując  skrzydło południowe i wschodnie. Zniszczony podczas najazdu szwedzkiego oraz pożaru, w latach 1686-1695 odbudowany i rozbudowany przez nowego właściciela, hrabiów von Althann. Remontowany w XIX wieku. W maju 1945 roku hrabiowie von Althann opuszczają zamek. II wojna światowa nie spowodowała zniszczenia obiektu. Po wojnie zamek zaadoptowano na ośrodek wczasowy i kolonijny. W 1974 roku pożar obiektu. Od tego czasu trwa remont zamku. W późniejszych latach właścicielem założenia była katowicka Elektrociepłownia oraz  Żegluga Polska. Obecnie właścicielem jest firma Zamek Międzylesie Sp. z o.o. Sp. Komandytowa.

 

KROSNOWICE /Rengersdorf/

Opublikowany przez

Wieś położona w gminie Kłodzko powiatu kłodzkiego. Po raz pierwszy wzmiankowana w 1326 roku(Ringirsdorf, Rengerzdorf) oraz w latach: 1363(Rengeri Villa), 1369(Reygenrsdorf), 1386(Regensdorf), 1396(Reygensdorf). Była siedzibą rody von Pannwitz. W 1327 roku wymieniony Wolfram von Pannwitz oraz jego bracia Titzko i Mathias. Część gruntów we wsi w 1373 roku posiadał Tomon(Thomas) von Hugwicz(Haugwitz), właściciel Piszkowic, żonaty z Agnes von Nymands(Nimitzer). Część gruntów w XIV/XV wieku należała do joannitów z Kłodzka. W 1411 roku własność Hansa I von Pannwitz, w 1454 roku Hansa II von Pannwitz. W 1484 roku majątek dziedziczą Otto i Johannes. Otto dziedziczy cały majątek w 1494 roku. Od niego powstaje linia von Pannwitz-Rengersdorf, wymarła w 1768 roku na Johannie Franzu von Pannwitz. Na terenie wsi istniało sędziostwo zmieniające dość często właścicieli> W 1418 roku właścicielem był Stefan Bartelsdorf, który posiadał sędziostwo i dwór. W 1430 właścicielką sędziostwa była Margarette Weidmann, a w1453 roku Michael Peske, później jego synowie. W 1495 roku część gruntów nadal w rękach braci Hansa i Sigismunda von Haugwitz z Piszkowic oraz majątek klasztorny, w XVI wieku należący do augustianów z Kłodzka., którą to w XVII wieku zakupili jezuici.  W 1627 roku wykupili również część gruntów należącą od XVI wieku do kawalerów maltańskich. Krosnowice nadal były w rękach rodu von Pannwitz. W 1539 roku majątek dziedziczy wnuk Ottona von Pannwitz, Christoph von Pannwitz, zmarły w 1574 roku. Żonaty był z Walburgią von Haugwitz z Bierkowic. Ich syn Otto powiększył majątek o zakup Marcinowa w 1585 roku. Wnuk Christopha również Otto traci część majątku w 1622 roku za udział w buncie stanowym w Czechach w 1618 roku a po jego śmierci w 1624 roku jego synowie: Otto, Christoph i Dietrich utracili na krótko cały majątek, który odzyskali po przejściu na katolicyzm. Po bezpotomnej śmierci Ottona i Christopha cały majątek od 1660 roku przypadł Dietrichowi von Pannwitz. W 1662 roku część majątku zakupił Gualter Ambros Wolter von Liebenfeld. Po jego śmierci w 1678 roku majątek został sprzedany. Zakupiła go wdowa Barbara Helena von Pannwitz z domu von Schenkendorf  z niepełnoletnimi synami: Hansem Heinrichem i Hansem Dietrichem. Po osiągnięciu pełnoletniości w 1686 roku przejęli majątek. W 1710 roku zadłużony majątek sprzedali Marie Karolinie von Herberstein, z domu von Zierotin. W 1715 roku część wsi nadal w rękach rodu von Pannwitz. Właścicielem był Franz Leopold von Pannwitz, zamieszkały w majątku zwanym Rothen Berge, ożeniony w 1715 roku z Marią Caroliną von Ullersdorf.  Po śmierci Marie Karoline von Herberstein w 1719 roku majątek odziedziczył jej syn, Johann Anton von Herberstein, zmarły w 1720 roku. Wdowa po nim, Maria Antonina, z domu von Liechtenstein, spadkobierczyni dóbr w 1721 roku poślubiła hrabiego Franza Leopolda Wilhelma von Waldstein. Dobra krosnowickie sprzedała dowódcy twierdzy kłodzkiej, Karolowi Maxymilianowi Mitrowskiemu von Nemischel. W latach 1729-30 wybudował nową rezydencję- obecny pałac położony w Krosnowicach Górnych. Po jego śmierci majątek odziedziczyła żona, Maria Anna z domu hrabianka von Wallis z Trzebieszowic. W 1748 roku podział wsi na 5 działów majątkowych należących do: jezuitów z Kłodzka, barona von Vutrus, von Pannwitz, Mitrowsky von Nemischel i  probostwo. W 1755 roku po osiągnięciu pełnoletniości majątek przejął syn Karola Maximiliana i Marii Anny, Franz Paul Mitrowsky von Nemischel, żonaty z Marią Eleonorą von Frobel z Nowego Waliszowa. W 1765 roku 5 działów własnościowych należących do: Franza Paula Mitrowsky`ego von Nemischel, Maxa von Pannwitz, jezuitów z Kłodzka i probostwa. Franz Paul Mitrowsky von Nemischel zmarł w 1765 roku. Mocno zadłużony majątek w 1769 roku zakupił hrabia Johann Gundacker von Herberstein z Gorzanowa, by w 1770 roku sprzedać go Karlowi Wenzelowi von Prittwitz. W 1778 roku dobra zakupiła wdowa hrabina Franziska von Schlegenberg. W 1782 roku wieś podzielona na 6 działów majątkowych należących do: hrabiego von Reden z dworem, wdowy hrabina Franziska von Schlegenberg z pałacem,  Ernsta von Pannwitz z dworem, Pelcke z dworem, von Pannwitz z dworem oraz probostwa. Od 1809 roku majątek w Krosnowicach Środkowych(Pannwitzhof) należał do rodziny Weltzel. Wg mapy z XIX wieku Pannwitzhof znajdował się na terenie Krosnowic Dolnych. W 1816 roku wieś dzieliła się na 7 a w 1825 roku na 8 działów majątkowych należących do: spadkobierców Karla Bittner, Antona Franz, Fridricha Ratzky, rodu von Biberstein, rodziny von Pannwitz, rodziny Weltzel i Josefa Müller. W 1840 roku częściowa zmiana właścicieli: pałac i Krosnowice Górne należały do barona J.F. Karla von Humbracht, który zakupił je w 1829 roku(posiadał również kolonię Topolice), część zwana Rothe Berg należała do niejakiego Wiese, Krosnowice Środkowe oraz stary dwór rodziny von Pannwitz należały do R. Weltzel, majątek należący do probostwa, do kupca D.Lindheim. W 1870 roku 4 działy majątkowe należące do: barona Franza von Humbracht, Theodora Rother, Reinharda Weltzel i parafii. W 1937 roku właścicielem majątku była wdowa Maria Weltzel. Majątek obejmował 100ha gruntów. Majątek Krosnowice Dolne w 1937 roku o wielkości 174 ha należał do Theodora Friedrich a dzierżawione były przez Christiana Friedrich. Krosnowice Górne w 1937 roku należały do Richarda Jüttner. Majątek obejmował 222,5ha gruntów.

Wieś podzielona na część dolną, środkową i górną. W każdej części znajdował się majątek z siedzibą dworską.

Krosnowice Górne

W latach 1729-30 ówczesny właściciel majątku Karol Maximilian Mitrowsky von Nemischel buduje barokowy pałac, przebudowany w 1829 roku oraz na początku XX wieku. Możliwe, że obiekt powstał z wykorzystaniem murów średniowiecznej wieży rycerskiej von Pannwitzów. Wszak rodzina ta posiadała tą część wsi od 1320 r. aż do początku XIX w. Budynek zbudowany na planie prostokąta, dwupiętrowy, kryty dachem mansardowym. Obok pałacu budynek gospodarczy i resztki parku krajobrazowego.

Krosnowice Środkowe 

Dwór

Renesansowy budynek z XVI-XVII wieku, przebudowany w XVIII i XIX wieku. Wybudowany na rzucie prostokąta, trzykondygnacyjny, kryty wysokim dachem  siodłowym, z wykuszem w stronę skarpy. Przed dworem rozległy dziedziniec z zabudowaniami gospodarczymi. Prawdopodobnie w tym miejscu stała pierwsza siedziba rodu von Pannewitz.

Krosnowice Dolne

W tej części dwa dwory, położone nad Nysą Kłodzką po przeciwnych stronach. Około 100 m od jednego z dworów, założenie bogatego „chłopa”

Folwark

Na mapach z lat 70-tych XIX wieku dawna owczarnia rozbudowana i przekształcona w folwark w latach 80-tych XIX w. Resztki zabudowy gospodarczej.

 

SZALEJÓW DOLNY /Niederschwedeldorf/

Opublikowany przez

Wieś położona w gminie Kłodzko powiatu kłodzkiego. Pierwsza informacja źródłowa pochodzi z 1269 roku. W latach 1337-1350 należała do braci Ottona i Reuczka von Glubos(Glaubitz).W 1350 roku wieś zakupił arcybiskup Arnoszt z Pardubic, syn Arnoszta z Hostinki, pana na Pardubicach, królewskiego burgrabiego w Kłodzku i Adliszki. Przekazał wieś augustianom z Kłodzka. Posiadali miejscowość do 1597 roku, kiedy to wieś została przejęta przez jezuitów. W 1773 roku po kasacie zakonu majątek przejęty został przez Królewski Instytut Szkolny. W wyniku licytacji majątek w 1787 roku zakupił hrabia Friedrich Wilhelm von Redern(*1752-+1815). Po jego bezpotomnej śmierci w 1815 roku majątek odziedziczyła jego siostra, baronowa Wilhelmina von Münchausen, żona barona Ottona Friedricha Juliusa.  W latach 1845 i 1857 dobra w posiadaniu Ernsta barona von Münchhausen. W 1861 roku majątek odziedziczył Hilmar von Münchhausen, zmarły ok. 1886 roku. Ożeniony z Luizą von Lӧbbecke miał syna Hilmara juniora. Rodzina baronów von Münchhausen posiadała majątek do 1945 roku. W 1945 roku pałac zajęty przez wojska radzieckie. Później dobra przejęło PGR. Od 1957 roku dobra należały do Państwowego Ośrodka Hodowli Zarodowej w Szczytnie. W latach 90-tych przejety przez Agencję Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa. Od 1996 roku własność Anny Fuchs, Amerykanki polskiego pochodzenia.

PAŁAC

W XVII wieku jezuici wznieśli dwór. W 1844 roku baron Ernest von Münchausen wykorzystując fundamenty starego dworu zbudował pałac w stylu neogotyku angielskiego wg projektu Ferdinanda Wilhelma Rodericha Martiusa. W 1870-72 przebudowany przez barona Hilmara Adolfa Ottona. Po pożarze w latach 20-ych XX wieku pałac odbudowany. W czasie drugiej wojny światowej w pałacu stacjonowało dowództwo pobliskiego lotniska Luftwaffe. Po 1945 roku pałac został zajęty przez Armię Czerwoną. Później pałac zaadoptowano na mieszkania i biura miejscowego PGR. W 1957 roku własność Przedsiębiorstwa Produkcyjno-Hodowlanego w Szczytnej. W latach 70-tych zaadoptowany na ośrodek szkoleniowo-wypoczynkowy należący do firmy Agrokompleks „Sudety”. Kolejnym właścicielem była firma „Bubel” a następnie firma PPH w Szczytnej., później ośrodek kolonijny. Kolejnym właścicielem był kombinat rolno-przemysłowy w Żelaźnie. Po przejęciu pałacu przez AWRSP pałac został sprzedany osobie prywatnej. Przez ponad 10 lat pałac należał do osoby przebywającej za granicą i nie zainteresowanej remontem pałacu. Później własność spółki z Warszawy. W 2018 roku pałac przejął Skarb Państwa. Obecnie ponownie własność prywatna.

 

STARY WIELISŁAW /Alt Wilmsdorf/

Opublikowany przez

Miejscowość położona w gminie Kłodzko powiatu kłodzkiego. Po raz pierwszy wzmiankowana w 1300 roku. Początkowo wieś nazywała się Wilhelmsdorf. Podział wsi na część Górną i Dolną.

Stary Wielisław Górny

Pierwszym lennikiem był Otto Ratold von Donig(1346-1378) pochodzący ze Zdanic koło Kolina na Morawach. Był właścicielem m.in. Szalejowa Górnego, Bierkowic, Ścinawicy, Jaszkowej Dolnej. Po jego bezpotomnej śmierci majątek odziedziczył jego bratanek Rempold Ratold von Donig(1372-1410), a po nim dobra posiadali jego synowie: Benrhard, Hans Ratold von Donig. Współwłaścicielami majątku Górnego w 1421 roku byli: Hennil von Haugwitz, Waclav von Moschin i Hans von Tschischwitz, którzy odsprzedali majątek rodzinie Ratold von Donig. W 1555 roku umiera Hans von Donig a po nim majątek dziedziczy Melchior von Donig zmarły w 1559 roku bezpotomnie. Na nim wygasła ta gałąź rodu. Stary Wielisław Górny przechodzi w ręce rodziny von Tschischwitz z Wojborza. W 1569 roku właścicielem dóbr był Adam von Tschischwitz Starszy. W latach 1580-1596 właścicielem jest Ernest von Walditz, który poślubił wdowę po Adamie von Tschischwitz. W 1595 roku sprzedaje majątek Fridrichowi von Falkenhayn, ożenionemu w 1571 roku z owdowiałą Anną von Seydlitz, z domu von Reichenbach. Po jego śmierci w 1612 roku majątek dziedziczy syn, Seyfried von Falkenhayn(+1617r.). W 1613 roku sprzedaje Wielisław Górny jezuitom z Kłodzka. Jezuici posiadali majątek do 1776 roku. Początkowo po sekularyzacji dóbr zakonnych majątek trafił do Królewskiego  Instytutu Szkolnego. W 1787 roku zakupiony na licytacji przez hrabiego Friedricha Wilhelma von Redern, który już w 1788 roku odsprzedał majątek swojej siostrze, baronowej Wilhelminie von Münchausen. Dobra będące od 1791 roku pod zarządem Franza Aloisa Büttner, w 1817 roku zostały sprzedane. W 1820 roku majątek zakupił Franz Alois Büttner. Po śmierci Franza Aloisa w 1831 roku majątek dziedziczy jego syn, August. W 1869 roku odsprzedał dobra synowi, Klemensowi Büttner. Od 1900 roku, po śmierci Klemensa właścicielem zostaje jego syn, Reinhard Büttner, ostatni właściciel Wielisławia Górnego.

Stary Wielisław Dolny

Po raz pierwszy informacja o Wielisławiu Dolnym pojawia się w 1345 roku, kiedy wymieniony zostaje właściciel folwarku, Andreas von Wilhelmsdorf. W 1346 roku część majątku posiadał Otto von Hugvicz(Haugwitz) z Piszkowic. Po śmierci Andreasa majątek przypadł jego żonie Annie i jej dzieciom. Po 1430 roku majątek należał do Nicolaia z Piszkowic, który sprzedał go w 1439 roku Johannowi Richter ze Ścinawy. Kolejni właściciele to; Nicolai Heynke i Johann Deihart. W 1482 roku majątek zakupił Zbinco Buchowicz z Buchowa. Na początku XVI wieku własność hrabiego Ulryka  von Hardeck. W 1525 roku majątek zakupił Georg Adler. Kolejnym właścicielem był Paul Kresel, który poślubił żonę Georga. W 1589 roku majątek od syna Georga Adlera zakupił Christoph Peschke, który w 1625 roku został pozbawiony majątku. W 1626 roku od kamery królewskiej majątek zakupili jezuici. Posiadali majątek do 1776 roku. Po sekularyzacji dóbr kościelnych zakupił w 1787 roku hrabia Friedrich Wilhelm von Redern, który w 1788 roku odsprzedał dobra swojej siostrze baronowej Wilhelminie von Münchausen. W 1819 roku Wielisław Dolny zakupił Joseph Müller. Po jego śmierci majątek dziedziczy jego syn, Heinrich zmarły w 1875 roku. Po jego śmierci majątek odziedziczył jego brat Carl Müller. Posiadali majątek do lat 20-tych XX wieku. Wg Schlesisches Güter-Adressbuch Niederschlesien 1937  od 1820 roku majątek należał do rodziny Friedrich, w 1937 roku kapitana Joachima Friedrich.

Zespół dworski 

Dwór zbudowany w XVIII wieku. Zespół dworski składa się z: dworu, oficyny, dwóch obór z częścią mieszkalną, spichrzem wschodnim i zachodnim, stajnią z wozownią, aleją kasztanową na podwórzu gospodarczym, tarasem widokowym z balustradą, ogrodzeniem murowano-metalowym

 

GORZANÓW /Arnsdorf, Grafenort/

Opublikowany przez

Wieś położona w gminie Bystrzyca Kłodzka powiatu kłodzkiego. Po raz pierwszy wzmiankowana w 1341 roku kiedy to Konrad von Mosch von Bittendorf przekazał wieś swojemu bratu, Georgowi(zm. po 1373r.). Kolejno wieś należała do synów Georga: Petera(1390) i Tomasa(1383). Do 1624 roku wieś podzielona na trzy działy majątkowe: Moschenhof, Ratschinhof i Schlosshof. Dobra rodziny von Mosch(Moschen, Muschin) oraz von Ratschin zostały skonfiskowane przez cesarza w 1624 roku za udział w powstaniu czeskim i przekazane Johannowi Arbogastowi hrabiemu von und zu Annaberg, baronowi auf Dornsberg-Lӓtsch. W 1634 roku otrzymał tytuł hrabiowski. Jego córka, Marie Maximiliane w wianie wnosi majątek mężowi, Johannowi Friedrichowi hrabiemu von Herberstein(*1625-+1701), przedstawicielowi austriackiej rodziny szlacheckiej linii śląskiej. W 1670 roku przekształcił majątek w majorat ze zmianą nazwy miejscowości z Arnsdorf na Grafenort. Po nim majątek odziedziczył jego syn, Johann Friedrich Erdmann hrabia von Herberstein, żonaty z Marią Karoliną von Zierotin. Po nim majątek przejął jedyny syn,  Johann Anton hrabia von Herberstein, żonaty z Marią Antoniną hrabianką von Lichtenstein. Bezpotomny. Po jego śmierci dobra przejął brat Johanna Friedricha Erdmanna, Johann Leopold hrabia von Herberstein. Po jego bezpotomnej śmierci w 1728 roku majątek odziedziczył Johann Gundacker I hrabia von Herberstein linii styryjskiej. Po jego śmierci w 1770 roku majątek dziedziczy syn, Johann Gundacker II, żonaty z Antonią von Schrattenbach. Po jej śmierci ożenił się ponownie z hrabiną von Stargk. W 1801 roku przekazał majątek jedynemu synowi, Johannowi Hieronymusowi hrabiemu von Herberstein(*1772-+1847). Po jego śmierci zbiory i wyposażenie pałacu przeniesione do zamku Herberstein na terenie Austrii. Ostatnim właścicielem był Maximilian hrabia von Herberstein. W 1930 roku zakupiony przez gminę Bystrzyca Kłodzka.

MOSCHENHOF

Początkowo należał do rodu von Sterz. W 1361 roku majątek nabył Jerke von Moschin/Moschen. W 1623 roku umiera Hans von Moschen. Jego dzieci, dziedzice majątku: syn Maximilian i siostry Rosina, Zuzanna i Maria zostali w 1624 roku wywłaszczeni przez cesarza. W tym samym roku majątek przejął Johann Arbogast hrabia von und zu Annaberg, baron auf Dornsberg-Lӓtsch i włączył go do majątku Schlosshof.

SCHLOSSHOF

Majątek ten początkowo zwany był Klar. W połowie XIV wieku należał do rodu von Mühlstein, następnie do rodziny von Pannwitz. Około 1420 roku w posiadaniu Niklasa von Knoblauchsdorf. Około 1480 roku w posiadaniu Otto von Ratschin(Ottik von Raczin), później jego syna Friedricha(1540). Jego czterej synowie w 1559 roku podzielili majątek. Heinrich von Ratschin otrzymał Schlosshof oraz Freirichtergut. Po jego śmierci majątek odziedziczyli nieletni synowie: Heinrich, Friedrich i Hans. W 1624 roku majątek skonfiskowany przez cesarza i sprzedany Johannowi Arbogastowi hrabiemu von und zu Annaberg, baronowi auf Dornsberg-Lӓtsch.

RATSCHINDORF

W 1421 roku właścicielem majątku był Niclas von Knoblauchsdorf. W 1461 roku majątek w rękach syna Nicklasa, Caspara, którego córka wniosła majątek jako wiano mężowi, Otto von Ratschin. W 1520 roku majątek dziedziczą synowie: Caspar, Friedrich i Christoph. Po prawdopodobnie bezpotomnej śmierci Caspara i Christopha majątek w rękach Friedricha von Ratschin. Po Friedrichu dobra dziedziczy najmłodszy syn, Georg a po nim syn Georga, Hans von Ratschin, któremu cesarz konfiskuje dobra i sprzedaje Johannowi Arbogastowi hrabiemu von und zu Annaberg, baronowi auf Dornsberg-Lӓtsch.

FREIRICHTERGUT

Pierwszym znanym z imienia właścicielem majątku był w 1412 roku Georg Merwot, od którego w tym roku majątek zakupił Nickel von Mosch(Moschen). W 1437 roku właścicielem dóbr jest Niklas von Knoblauchsdorf. Kolejni właściciele: Christoph Seliger(1536) oraz Johann von Pernstein, od którego majątek zakupił Otto von Ratschin, właściciel Schlosshof.

ZAMEK

Zamek zbudowany w XIV wieku, uszkodzony podczas wojen husyckich i opuszczony w 1470 roku. W 1805 roku ruiny rozebrano. Prawdopodobnie obecny pałac powstał częściowo na murach zamku.

PAŁAC

Obecny pałac pomiędzy rokiem 1544 a 1570 ufundował Heinrich von Ratschin. Pałac rozbudował Johann Arbogast hrabia von und zu Annaberg, baron auf Dornsberg-Lӓtsch. Kolejna przebudowa i rozbudowa miała miejsce w latach 1653-57 na zlecenie Johanna Friedricha hrabiego von Herberstein. W 1701 roku remontowany. Kolejna przebudowa w stylu barokowym miała miejsce w 1735 roku oraz w 1869. W 1906 roku remontowany. Nie zniszczony podczas działań wojennych w 1945 roku. Zaadoptowany na mieszkania. Prace remontowe przeprowadzono w latach 1961-1963 oraz 1967-1977. W latach 90-tych obiekt sprzedany. W 2012 roku pałac zakupiony przez Fundację Pałac Gorzanów. Pałac w trakcie renowacji.

 

 

 

Serdeczne podziękowania Panu Markowi Haisig za poświęcony czas mimo choroby i przygotowań do imprezy kulturalnej kończącej okres karnawału. Dzięki właścicielowi poznaliśmy(oczywiście nie wszystkie)co ciekawsze pomieszczenia, łącznie z pałacowym teatrem a wszystko to było okraszone ciekawą historią pałacu a także  jeszcze ciekawszą historią walki o uratowanie przepięknego zabytku.

PARK

DWÓR MUSZYN

Zbudowany około 1579 roku przez Hansa von Mosch. Po pożarze w 1617 roku odbudowany. Później pełnił funkcję mieszkalną dla zarządcy dóbr. Zbudowany na planie prostokąta, dwukondygnacyjny, kryty dachem czterospadowym.

DWÓR RACZYN

Zbudowany w 1559 roku w miejscu dworu obronnego przez Georga von Ratschin. Był to budynek piętrowy, zbudowany na planie prostokąta. Przebudowywany w XIX i XX wieku. Po 1945 roku opuszczony, stopniowo ulegający destrukcji. Obecnie widoczne fragmenty murów obwodowych, szczątki sklepień.

STARA ŁOMNICA /Alt Lomnitz/

Opublikowany przez

Wieś położona w gminie Bystrzyca Kłodzka powiatu kłodzkiego. Od 1316 roku wzmiankowana jako Lomnicz, po 1613 roku jako Alt Lomnitz. W 1316 roku własność Theodoricusa von Thenitz. Od połowy XIV wieku siedziba rodu von Pannwitz . Podczas wojny trzydziestoletnie dobra rodu von Pannwitz skonfiskowane przez cesarza. Prawdopodobnie Stara Łomnica Górna została wykupiona przez krewnych Wilhelma von Pannwitz i była w ich posiadaniu do 1815 roku. Pozostałą część wsi nabył biskup wrocławski, arcyksiążę Karol von Habsburg , który kilka lat później sprzedał dobra Johannowi Arbogastowi von Annaberg z Gorzanowa. Po jego bezpotomnej śmierci jego siostra, Maria Maximiliana przekazała wszystkie rodowe dobra Johannowi Friedrichowi von Herberstein(zm.1669) . W 1729 roku umiera ostatni z rodu, Johann Antoni. Dobra przechodzą w ręce linii z rodu z Górnej Austri. W 1905 roku właścicielem był Sigmund Reichsgraf zu Herberstein . W 1921 roku należały do Maximiliana Reichgrafa zu Herberstein. Stara Łomnica Górna w 1905 i 1921 roku należały do Josefa Beit.

WIEŻA MIESZKALNA

Wieża mieszkalna z XV wieku, obecnie budynek gospodarczy przy dworze Nr 72, przebudowana w 1897 i 1935 roku. Niezamieszkana już od połowy XVI wieku. Połączona skrzydłem z dworem. Użytkowana jako budynek gospodarczy. Pięciokondygnacyjna, murowana z kamienia, zbudowana na planie prostokąta. Na każdej z kondygnacji jednoprzestrzenne wnętrza połączone jednobiegunowymi, przyściennymi schodami.

DWÓR- Mittelhof

Dwór środkowy z drugiej połowy XVI wieku, z okazałym portalem z dwoma rzędami kartuszy herbowych rodu von Pannwitz i skoligaconych z nimi rodów, przebudowany w 1617 roku i 2 XIX wieku, obecnie dom Nr 72.

DWÓR- Niederhof

Dwór dolny z końca XVI wieku, renesansowy, przebudowany na barokowy w XVIII i na początku XX wieku, obecnie dom Nr 23. Piętrowy, z czterospadowym dachem, podpiwniczony, z głównym wejściem ozdobionym barokowym portalem, nad nim drewniany balkon.

DWÓR-Oberhof

Dwór górny z 1570 roku, renesansowy, przebudowany w latach 1600-1635 i w XIX wieku, obecnie dom Nr 89. Dwukondygnacyjny, kryty był dachem naczółkowym, pokrytym łupkiem. Obecnie trwała ruina. Obok resztki zabudowy folwarcznej.

PISZKOWICE /Pischkowitz/

Opublikowany przez

Wieś położona w gminie Kłodzko powiatu kłodzkiego. Po raz pierwszy wzmiankowana w 1273 roku(Biskupicz), później wielokrotnie w latach: 1340(Piskowicz), 1361(Biskupicz), 1367(Biskowitz), 1371(Byskupicz), 1384(Piskowitz), 1401(Pischkowitz), 1420(Bischcowitcz), 1429(Biscipicz), 1437(Biskupitz), 1488(Piskowicz), 1547(Piskowicz), 1651(Pischkowitz). W okresie międzywojennym zwana Schlosshübel. Przez stulecia wieś należała do rodu von Haugwitz. Pierwszym wymienionym właścicielem wsi w roku 1346 był Otto von Hugewitz żonaty z Gertrudą von Pannewitz. Później Tamon Haugwicz(1373), Heinrich von Haugwitz, Rüdiger von Haugwitz(1399, 1437) ożeniony z Elisabeth von Knobelsdorff, Heinrich von Haugwitz(1472) ożeniony z panna von Netz, Hans von Haugwitz(1499-zm.1528,1538?). Wieś po śmierci Hansa von Haugwitz podzielona na dwa majątki. Część dolną posiadał w połowie XVI wieku, zmarły w 1560 roku syn Hansa, Georg von Haugwitz, później syn Hansa, Heinrich von Haugwitz(*1539-+1603) a następnie córka Heinricha, Magdalena zmarła w 1634 roku, żona Heinricha von Stillfried-Rattonitz z Włodowic(wg niemieckich autorów była córką Georga ). Po śmierci męża, który zmarł w 1618 roku, w 1629 roku sprzedała Piszkowce Dolne Adamowi Christianowi von Ampassek, który sprzedał majątek Johannowi Albinowi Domnisch. Po jego śmierci w 1673 roku odziedziczony przez jego córkę majątek w wianie przeszedł na Wofganga Dietricha von Haugwitz, Pana na Jugowie, za którego wyszła za mąż w 1680 roku. W 1714 roku, po śmierci żony(zmarła w 1709r) sprzedał Piszkowice Dolne swojemu kuzynowi, Franzowi Antonowi von Haugwitz, właścicielowi majątku Piszkowice Górne. Część górna do 1622 roku była w rękach rodu von Haugwitz. Wymienieni: Wenzel von Haugwitz(1558), Dietrich von Haugwitz(1568,1582), bracia Hans i Heinrich von Haugwitz(15940, Hans von Haugwitz(1598), Ditrich von Haugwitz, który jako protestant zostaje pozbawiony majątku przez katolickiego cesarza. Dobra otrzymał Adam Gottfried Berka hrabia von der Daube und Leipe(1622-1626), a po jego śmierci majątek dziedziczy córka Helena Elisabeth hrabina Libstejnky-Kolovrat, która przekazała dobra swojej krewnej, Annie Colonna hrabinie von Vels, z domu hrabina Libstejnky-Kolovrat. W 1628 roku Dittrich von Haugwitz po przejściu na wiarę katolicką odzyskuje majątek. Po jego śmierci w 1643 roku majątek odziedziczyli synowie: Wolf Dietrich(1643),  Heinrich i Bernhard(1644-?), Wenzel Heinrich(1655-1691). Po śmierci Wenzela Heinricha w 1691 roku majątek odziedziczył syn, Maximilian Ferdinand, zmarły w 1715 roku. Jego syn, Franz Anton ożeniony z Marią Ludovicą baronówną Vӧgten und Sagewitz, majątek podzielony od XVI wieku połączył w jeden. Jego syn, Johann Wenzel(*1754), zmarły w 1780 roku, żonaty z Marią Heleną von Hartig, w 1779 roku został wyniesiony do stanu hrabiowskiego. Kolejnym właścicielem był syn Waclava, Anton hrabia von Haugwitz(*1751-+1819). Po jego śmierci majątek dziedziczy córka, zamężna za hrabiego von Hoverden-Plenken, która w 1819 roku sprzedała Piszkowice pułkownikowi Friedrichowi Wilhelmowi baronowi von Falkenhausen(*1781-+1840). Był dwukrotnie żonaty: 1-mo z Benigną von Welczek, z którą miał syna Andreasa Friedricha Gustava(*1802-+1881), 2-do z Charlotte hrabianka von Magnis(*1791-+1867), z którą miał trzy córki: Louise(*1813-+1839), Florentine(*1816-+1854) i Charlotte(*1819-+1897). Po śmierci Friedricha Wilhema barona von Falkenhausen w 1840 roku majątek odziedziczyła wdowa, Charlotte. Po jej śmierci w 1872 roku jako właściciele występowali baronowie von Falkenhausen. Córka Friedricha Wilhelma barona von Falkenhausen, Florentina w 1840 wyszła za mąż za Theodora barona von Zedlitz-Neukirch, stąd od 1876 roku majątek w posiadaniu baronów von Zedlitz-Neukirch. W 1886 roku dobra w posiadaniu Georga barona von Zedlitz-Neukirch. W 1893 roku majątek zakupiony przez dr prawa Wolfganga von Moritz-Eichborn, który był wymieniany jako właściciel w 1930 roku. Przed 1937 rokiem właścicielem dóbr był kapitan Rudolf Salfeld, w 1937 roku wymieniany jako współwłaściciel majątku z bankiem Bkk Schlesische Landesgenossenschaftsbank Raisseisen. Po drugiej wojnie własność PGR. Pałac obecnie stanowi własność prywatną.

PAŁAC

Powstał na fundamentach dwory z 1340 roku. W 1722 roku został przebudowany na barokowy pałac. Zbudowany z cegły na rzucie prostokąta, podpiwniczony, dwukondygnacyjny, kryty dachem mansardowym z lukarnami. Pałac otacza niewielki park z tarasami. W czasie PGR w pałacu mieściła się szkoła. Po likwidacji szkoły gmina sprzedała pałac w 1998 roku. Kolejna sprzedaż nastąpiła w 2010 roku. W 2015 pałac po raz kolejny został sprzedany. Zakupił go Martin Schoenberg zakładając Fundację Pałac i Ogrody Piszkowice. Mimo braku czasu poświęcił swój wolny czas na oprowadzenie po pałacu z krótkim komentarzem tyczącym renowacji zabytku, za co jestem mu bardzo wdzięczny.

DWÓR

Na terenie byłego majątku Niederhof dwór z XVI/XVII wieku, zbudowany na planie prostokąta, podpiwniczony, kryty dachem prostym.

ZABUDOWANIA FOLWARCZNE

KAMIENIEC /Kamnitz/

Opublikowany przez

Wieś położona w gminie Kłodzko powiatu kłodzkiego. Po raz pierwszy wzmiankowana w 1351 roku. W połowie XIV wieku należała do Konrada von Reichenau . Od 1361 roku w rękach Matthiasa von Pannwitz . W 1362 roku część wsi w rękach rodu von Czedelicz. Dość częste zmiany właścicieli. W XV wieku własność rodu von Haugwitz z Piszkowic , w XVI wieku rodziny von Tschischwitz . W pierwszej połowie XVIII wieku wchodzi w skład państwa stanowego Korytów, którego w tym czasie właścicielem był Anton Esaias baron von Hartig , tajny radca dworu, od 1735 roku hrabia Rzeszy. W 1787 roku majątek należy do Antoniego hrabiego von Haugwitz , właściciela państwa stanowego Korytów, którego jedyne dziecko, córka wyszła za mąż za hrabiego von Hoverden-Plenken i która po śmierci ojca w 1819 roku wyprzedała rodzinne dobra. Prawdopodobnie Kamieniec kupił Karl Eduard Grandke, wymieniany jako właściciel w 1830 roku. W 1845 roku właścicielką dóbr była wdowa po Karlu Eduardzie, Konstancja Luiza Mӧbius, wymieniana jeszcze w 1861 roku. Po 1861 roku majątek zakupiła Antonia Józefina baronowa von Ohlen und Aldeskron(*1836) , córka barona Johanna Alberta Maximiliana Fridricha(*1786-+1860), właściciela Godziszowej, Lutyni, Zalesia i Marcinkowic. W 1881 roku majątek zakupił Arthur baron von Seherr-Thoss . Posiadał również majątek w Szalejowie Górnym. Baronowie von Seherr-Thoss posiadali dobra w Kamieńcu do 1945 roku. Po bezpotomnej śmierci barona w 1924 roku majątek odziedziczył jego bratanek, Joachim baron von Seherr-Thoss.

PAŁAC

Zbudowany w 1780 roku, rozbudowany w 1845 roku oraz w 1883 roku. Budynek murowany z kamienia i cegły, o nieregularnej bryle, dwuskrzydłowy założony na planie zbliżonym do litery „L”, podpiwniczony, kryty dachem mansardowym z mieszkalnym poddaszem. Do parku przylega niewielki park krajobrazowy. W pobliżu budynki gospodarcze folwarku. Obecnie w pałacu mieści się hotel z restauracją. Warto się zatrzymać. Bardzo miła obsługa. Jedzenie wyśmienite.