ŻELICE /Stuthof/

Osada wsi Jarząbki położona w gminie Barlinek powiatu myśliborskiego. Majątek powstał prawdopodobnie w I połowie XVIII wieku. W tym czasie należał do rodu von Hardenberg. W 1879 roku majątek o powierzchni 220,89ha należał do rodziny Conrad. W 1885 roku właścicielem majątku był niejaki Struwe. W 1896 roku właścicielem majątku o powierzchni 230,10ha gruntów był kapitan Picht. W 1903 roku majątek w rękach rodziny von Kӧppen. Wymieniona Friederike, z domu von Finkck, zmarła w 1913 roku. W 1914 roku majątek obejmował 231ha i należał do Edwina Bechstein, syna Carla producenta fortepianów. W 1929 roku majątek majora w stanie spoczynku Egona von Eckartsberg obejmował 231ha. W skład wchodził folwark Jarząbki (Steinwehrsruh) o powierzchni 409ha.

PAŁAC

 

Pałac nie zachował się. Zbudowany w 1720 roku, przebudowany w XIX wieku, po 1945 roku rozebrany. W parku z XVIII wieku widoczne fragmenty po pałacu oraz innych budynków. Zachował się budynek mieszkalny oraz budynki gospodarcze.

 

 

 

ŻELISZEWO /Zägensdorf/

Wieś położona w gminie Recz powiatu choszczeńskiego. Wieś mająca swoje początki w średniowieczu. Po raz pierwszy wzmiankowana w 1296 roku(Zedentorp). Początkowo stanowiła uposażenie cysterek z Recza. Po sekularyzacji wchodziła w skład domeny reckiej. W 1879 roku majątek o powierzchni 160ha należał do rodziny Wandam, która została wymieniona w spisie w 1896 roku jako Wandamm. W 1914 roku majątek o powierzchni 177ha należał do Heinricha Erlenbach, którego dobra w 1929 obejmowały 195ha gruntów.

Majątek ziemski

Na terenie wsi zachował się budynek mieszkalny byłego majątku wraz z zabudowaniami gospodarczymi.

ŻEŃSKO /Schönfeld/

Wieś położona w gminie Krzęcin powiatu choszczeńskiego. W 1879 roku majątek o powierzchni 178ha należał do rodziny Grosse. W 1896 roku majątek o powierzchni 731ha należał do rodziny Bratring. W 1914 roku majątek obejmował 730ha gruntów i należał do państwa. Prawdopodobnie majątek został rozparcelowany.

ŻALĘCINO /Sallentin/

Wieś położona w gminie Dolice powiatu stargardzkiego. Wzmiankowana po raz pierwszy w 1229 roku w dokumencie, w którym książę pomorski Barnim I i jego matka Mirosława potwierdzają posiadanie wsi joannitom. Zakon Joannitów zajmował ¾ wsi, ¼ od połowy XIII wieku posiadała rodzina Bokemann-van der Boke, pochodząca z Nadrenii-Westfalii, odnotowana w okolicy Stargardu w 1302 roku w osobach Johannesa i Wernerusa. W 1504 roku książę pomorski Bogusław X potwierdził lenno we wsi dla Kartsena van der Boke. Na początku XVII wieku brak informacji o rodzie van der Boke. Prawdopodobnie lenno rodu van der Boke przejęła rodzina von Billerbeck wymieniona w dokumencie z 1540 roku.  W tym czasie wieś podzielona na 4 działy własnościowe A, B, C i D. Majątek A określany był jako stare lenno rodu von Billerbeck, Majątki B, C i D należały do zakonu joannitów. Pierwszym znanym właścicielem majątku A z rodu von Billerbeck był Gustav Bogislaw von Billerbeck, po którym dobra odziedziczył jego syn, Ernst Bogislaw, a następnie syn Ernsta, Adam von Billerbeck. Kolejnym dziedzicem majątku A był syn Adama, Hans Ludwig von Billerbeck. W 1776 roku majątek A został zakupiony przez Lüdike Ernsta II von Schӧning. Kolejnym właścicielem majątku został Hans Ernst Friedrich Gotthlob von Schӧning, który zmarł w 1797 roku w Berlinie. Po nim dobra odziedziczył starosta August Ernst von Schӧning, urodzony 30.11. 1745r. Majątek B w 1706 roku nadany został przez zakon joannitów Paulowi Antonowi von Kameke. Po nim właścicielem majątku od1736 roku był syn Paula Antona, Friedrich Paul von Kameke a kolejnym został jego syn, Friedrich Wilhelm  hrabia von Kameke. Po śmierci Friedricha Wilhelma i jego jedynego syna majątek B przypadł jego bratu, tajnemu radcy, Alexandrowi Friedrichowi hrabiemu von Kameke, który w 1791 roku sprzedał majątek B staroście, Augustowi Ernstowi von Schӧning. Majątek C był starym lennem rodu von Schӧning. W 1477 roku mowa o rodzie von Schӧninge. W 1494 roku właścicielem był Lüdeke von Schӧning. Kolejnym właścicielem wymienionym w dokumentach był Hans von Schӧning. W drugiej połowie XVI wieku dobra należą do Christopha von Schӧning, zmarłego w 1611 roku. W drugiej połowie XVII wieku właścicielem był Kurt Ludwig III von Schӧning, zmarły w 1681 roku, który nie pozostawił następcy. Po jego śmierci majątek C w 1686 roku zakupili: podpułkownik Lübeke Ernst II i Hans von Schӧning. Prawnym spadkobiercą po Kurcie Ludwigu von Schӧning była Barbara Margarethe von Schӧning, żona Hansa von Billerbeck`a, która przepisała majątek C na Lüdekę Ernsta II von Schӧning, od którego w 1708 roku majątek zakupił syn Hansa von Billerbeck, Caspar Ludwig von Billerbeck. Kolejnym właścicielem był Friedrich Wegener i jego syn Johann Friedrich Wegener. Od 1733 roku własność kapitana Sigmunda Wilhelma von Schӧning i jego syna Carla Friedricha. W 1748 roku majątek C po śmierci Carla Friedricha von Schӧning odziedziczyła jego matka, Abigail Eva, z domu von Bork, która w testamencie zapisała majątek wnuczce, Evie Carolinie Lousie von Bork, żonie majora Matthiasa Ferdinanda von Carmer, który w 1784 roku przejął majątek po śmierci żony. W 1795 roku jego jedyny syn, Johann Heinrich August Christian von Carmer dziedziczy majątek po uzyskaniu pełnoletniości. W 1805 roku majątek C zakupił August Ernst von Schӧning. Majątek D będący własnością zakonu joannitów, w 1763 roku przekazany został w ręce Lübeke Ernstowi von Schӧning. Wszystkie majątki w jeden scalił August Ernst von Schӧning, zmarły 24 marca 1807 roku. Miał dwóch synów i trzy córki. Synami byli: August Peter Friedrich Sigmund von Schӧning, urodzony w 1780 roku, który zastąpił ojca na urzędzie starosty powiatu pyrzyckiego oraz Carl Christoph Georg Leopold von Schӧning, urodzony 30 lipca 1783 roku, porucznik, biorący udział w bitwie pod Auerstaedt, późniejszy major. Po śmierci Augusta Ernsta to on odziedziczył majątek w Żalęcinie.  W 1855 roku w wieku 72 lat przekazał majątek swoim dwóm synom: Carlowi Augustowi Wilhelmowi Ferdinandowi Colmarowi von Schӧning, urodzonemu 23 maja 1815 roku oraz Augustowi Ernstowi Florentinowi Ludomillusowi Albertowi von Schӧning, urodzonemu 31 października 1816 roku. Dodatkowo po bezpotomnej śmierci wuja odziedziczyli Muschri, Suckow i Ukerhof. W 1865 roku bezpotomnie zmarł starszy z braci, Carl August Wilhelm Ferdinand Colmar. Całość odziedziczył August Ernst Florentin Ludomillus Albert von Schӧning, bezżenny.

Po zespole pałacowo-parkowym pozostał park krajobrazowy o powierzchni 7,7 ha z pocz. XIX w., z alejami dębowymi oraz kamieniami, na których wyryto daty posadzenia drzew.

ŻARNÓWKO /NeuSarnow/

Wieś położona w gminie Stepnica powiatu goleniowskiego. Założona w 1777 roku jako kolonia olęderska. W 1870 roku mowa o  majątku z siedzibą dworską, w latach 60-tych XIX wieku własność rodziny Ferno, właścicieli majątku w Recławiu. W spisie majątków z 1910 roku właścicielem majątku A i C o powierzchni 253 ha gruntów był Oskar Ferno. W spisie z 1928 roku administratorem dóbr był H.Zander. W południowo-zachodniej części wsi położony był folwark. Obecnie bez śladu po majątku.

ŻARNOWO /Altsarnow/

Wieś położona w gminie Stępnica powiatu goleniowskiego. Po raz pierwszy wzmiankowana w 1280 roku(Zarnowe) oraz w latach 1291(Zarnow), 1318(Villa Zarnow). W 1394 roku książę Bogusław VIII potwierdził, że Ludecke von Massow sprzedał połowę wsi klasztorowi wolińskiemu. W tym samym roku książę Warcisław VII sprzedaje pozostałe dobra należące do Ludolfa vom Massow, pozostawiając majątki rodów von Muckerwitz oraz von Zastrow. W 1469 oraz w 1654 roku nadal część wsi należy do rodziny von Zastrow. W XVIII wieku wieś podzielona pomiędzy rody: von Zastrow, von Flemming z Rzystnowa oraz von Zastrow z Łąki. W 1811 roku Castner, wysokiej rangi urzędnik państwowy kupił majątek-folwark. Na mapie z 1784 roku folwark położony był w północno-zachodniej części wsi. Na mapach z końca XIX wieku nie ma śladu po folwarku. Prawdopodobnie majątek został rozparcelowany może po 1820 roku.

ŻELAZNO /Eisersdorf/

Wieś położona w gminie Kłodzko powiatu kłodzkiego. W XIV wieku wieś należała do rodu von Pannwitz. Podzielona w późniejszych latach na kilka majątków gdzie do wojny trzydziestoletniej część wsi nadal była w rękach rodu von Pannwitz. W 1350 roku część należała do rodziny von Glubos, którą zakupił biskup praski Arnošt z Pardubic i przekazał klasztorowi augustianów z Kłodzka. Kolejna część należała do wójta Bystrzycy Kłodzkiej, Rückera. Część badaczy uznaje, że wybudował on we wsi wieżę obronną, część uważa, że wieżę postawił Jacob Stanke von Koritaua, burgrabia zamku w Bystrzycy Kłodzkiej w latach 80-tych XV wieku. W 1597 roku majątek augustianów przejęli jezuici, którzy w czasie wojny trzydziestoletniej przejęli majątek po rodzinie von Pannwitz. Po kasacie zakonu częste zmiany właścicieli. W 1788 roku część dolna Żelazna należała do Johanna Karla Pelcke. W 1794 roku należała do Franza Arbogasta Hoffmann, który wzniósł barokowo-klasycystyczną rezydencję. Po jego śmierci wdowa po nim w 1808 roku wyszła za mąż za pułkownika Alberta von Biberstein, który w 1835 roku sprzedał majątek Hermannowi Dietrichowi von Lindheim(*1791-+1860). W 1860 roku majątek zakupił Hugon von Lӧbbecke(zm.1901r.). Rodzina von Lӧbbecke posiada majątek do 1945 roku. W 1905 i 1921 roku właścicielem był Siegfried von Lӧbbecke. Po wojnie nieuszkodzony pałac służył jako składnica muzealna. W 1952 roku pałac zaadoptowano na ośrodek wypoczynkowy huty Bobrek z Bytomia. W 1994 roku własność Centrali Zaopatrzenia Hutnictwa S.A. z Katowic, później własność prywatna. Obecnie pałac wystawiony na sprzedaż.

Drugi majątek zw. Ober Eiserdorf od połowy XIX wieku należał do Ernsta hrabiego von Münchhausen. W 1905 roku właścicielami majątku byli: Sophie hrabina Finck von Finckenstein, Hertha baronowa von Münchhausen i Martha von Roeder. W 1921 roku dobra w rękach Heinricha hrabiego Finck von Finckenstein i Marthy von Roeder.

Majątek Eiserdorf w 1905 roku należał do Paula Ullricha, w 1921 roku do Fritza von Kiru.

 

 

 

 

 

 

 

PAŁAC-Żelazno Dolne(Nr109)

Pałac zbudowany w latach 1797-1798 w miejscu starszej budowli zniszczonej w czasie wojny trzydziestoletniej. Przebudowany w 1869, 1883 i 1908 roku. Murowany, dwuskrzydłowy zbudowany na planie zbliżonym do litery „L”, dwukondygnacyjny, kryty dachem mansardowym. Przed pałacem park krajobrazowy z XIX wieku. Za pałacem budynki folwarczne.

Żelazno Górne

WIEŻA RYCERSKA

Wzniesiona w XIV lub XV wieku, przebudowana 1 689 i 1727 roku, murowana z kamienia łamanego, zbudowana na planie kwadratu, czterokondygnacyjna, niepodpiwniczona, kryta dachem siodłowym. W 1966 roku remontowana. Przez następnych 20 lat pod opieką harcerzy z Żelazna. Obecnie własność prywatna.

PAŁAC VON MÜNCHHAUSEN(Nr 63)

Eklektyczny, z przewagą detali neorenesansowych wzniesiony w drugiej połowie XIX wieku. Przebudowany na przełomie XIX i XX wieku i prawd. w drugiej połowie XX wieku. Murowany z cegły, trzykondygnacyjny, kryty dachem czterospadowym, z ośmioboczną wieżą. Pałac w otoczeniu parku z XIX wieku. Własność prywatna. Obecnie nieużytkowany.

ŻELISŁAW /Silber/

Wieś położona w gminie Małomice powiatu żagańskiego. Wzmiankowana w 1433 roku kiedy należała do baronów von Kittlitz z Małomic. Później dość częste zmiany właścicieli. Wymienieni: von Penzig z Rudawicy(1516)-posiadali część gruntów we wsi do 1550 roku, von Schӧnaich z Miłowic i Lipinek Łużyckich(1533), baronowie von Kittlitz z Małomic(1536-1680), książęta żagańscy(1680-1940).

WIDOK NA FABRYKĘ I ZAŁOŻENIE DWORSKIE?

ŻARCZYN /Gross Schönfeld/

Wieś położona w gminie Widuchowa powiatu gryfińskiego. Początki wsi sięgają średniowiecza. We wsi majątek należący do władcy Prus, w 1870 roku do skarbu państwa, mający 692 ha gruntów. Do 1939 roku nadal własność państwa pruskiego. Dzierżawiony. W 1910 roku majątek liczący 719,61 ha gruntów dzierżawiony przez rodzinę Niemann. W 1928 roku majątek liczący 557 ha gruntów dzierżawiony przez Johanna Riemann.

DWÓR

W południowo-zachodniej części wsi położony był zespół dworski. Dwór nie istnieje. Zachowały się zabudowania gospodarcze, resztki parku dworskiego oraz mur okalający założenie.

ŻABÓWKO /Klien Sabow/

Wieś położona w gminie Nowogard powiatu goleniowskiego. W XVIII wieku wie była własnością rody von Lockstӓdt. Po śmierci porucznika Johanna Friedericha von Lockstӓdt wdowa Flora Charlotta, z domu Mauen wychodzi za mąż za porucznika Christiana Philippa Wilhelma Kopp. Po jego śmierci w 1766 roku majątek dziedziczą 3 jego córki. W połowie XIX wieku majątek jest w posiadaniu rodziny Steffenhagen(1845-1862). W latach 70-tych majątek należy do rodu von Kobelsdorff-Brenckendorf. W 1870 roku dobra obejmowały 1732 mórg ziemi a w 1879 roku 442,30 ha gruntów. W 1905 roku majątek posiada rodzina Mengel. Przed 1910 roku doszło do parcelacji majątku. Ostatnim właścicielem resztówki z dworem była rodzina von Puttkamer-wzmiankowany Franz Joachim von Puttkamer.