Humań i Zofiówka

Na terenach włości humańskich w 1796 roku rozpoczyna się budowa przepięknego ogrodu za sprawą Stanisława Szczęsnego Potockiego(1752-1805). Początki Humańszczyzny sięgają XV wieku. W tym czasie na podstawie nadań książąt litewskich i królów polskich tereny te należały do Semena Koszki. Później ziemie te zostały włączone do dóbr hospodarskich województwa bracławksiego. W 1609 roku sejm Rzeczypospolitej nadał te ziemie Walentowi Kalinowskiemu herbu Kalinowa, staroście bracławskiemu, zmarłemu w 1620 roku. Obszar ten był stale pustoszony przez napady tatarskie i inne. Nazwa Humań(Umań) wzięła się od nazwy ruskiej „umiany” na takie pustacie. Po sprowadzeniu licznych osadników przez Kalinowskiego powstaje miasto a Kalinowski buduje zamek z czterema narożnymi wieżami- zamek prawdopodobnie rozebrany w pierwszej połowie XIX wieku. Po śmierci ostatniego z linii humańskiej, Marcina Adama Kalinowskiego, starosty gniewkowskiego, Humańszczyzna przypadła w spadku jego jedynej córce Helenie zamężnej za Jakubem Władysławem Morsztynem herbu Leliwa, wojewodą sandomierskim, zmarłym w 1729 roku. Małżeństwo bezdzietne. Majątek odziedziczyli spadkobiercy Stanisława „Rewery” Potockiego(zm.1667r.)wojewody krakowskiego, żonatego z Zofią Kalinowską(zm.1645r.), córką Walentego Kalinowskiego, założyciela Humania. Mieli trzech synów: Prokopa, Andrzeja i Feliksa Kazimierza(zm.1702r.), kasztelana krakowskiego, pana na Podhajcach, Krystynopolu i wielu innych kluczach, żonatego z Krystyną Lubomirską, protoplastę linii tulczyńskiej i wilanowskiej. Jego syn Stanisław Władysław Potocki herbu Pilawa(zm.1732r.) był dziedzicem Humania. Po bezpotomnej śmierci Stanisława Władysława Potockiego dobra humańskie przeszły na bratanka, Franciszka Salezego Potockiego(1700-1772), wojewodę kijowskiego. Za jego czasów ponownie na nowo skolonizował opustoszały Humań i okolicę po napadzie hajdamaków w 1749 roku. Na zamku utrzymywał liczącą od kilkuset do kilku tysięcy załogę zwaną „kozakami humańskimi”. Na zamku mieszkał administrator dóbr, Rafał Despot Mładanowicz. Franciszek Salezy ufundował w Humaniu kościół i klasztor oo. Bazylianom oraz szkoły. W 1768 roku doszło do „rzezi humańskiej” za sprawą hajdamaków pod wodzą Iwana Gonty i Maksyma Żeleźniaka(Zalizniaka). Wymordowanych zostało wtedy od 15 do 20 tysięcy mieszkańców Humania. Po śmierci Franciszka Salezego dobra dziedziczy jego syn, Stanisław Szczęsny Potocki(1752-1805). Używał tytułu hrabiowskiego, który nigdy nie został mu przyznany. Trzykrotnie żonaty: potajemnie w wieku 18 lat ożenił się z Gertrudą Komorowską, która po ujawnieniu małżeństwa została porwana i zamordowana. W 1774 roku poślubił Józefinę Amalę Mniszech herbu własnego. Po unieważnieniu-rozwodzie z nią, ożenił się po raz trzeci w 1798 roku z Zofią Wittową  z domu Glavani(prawdziwe jej nazwisko nieznane. Glavani przyjęła po swojej ciotce, przez którą została adoptowana). To dla niej od 1796 roku a prawdopodobnie już od 1793 roku rozpoczęły się prace nad jednym z najpiękniejszych ogrodów-parków Europy, powstały za 15 mln złotych. Park powstał w malowniczym jarze z płynąca dołem rzeką Kamionką. Kierownictwo robót Szczęsny  Potocki zlecił oficerowi artylerii koronnej, inżynierowi Ludwikowi Metzllowi herbu  Trójgwiazd(1764-1848). Nosił nazwisko męża swej matki Adelajdy, ale był naturalnym synem generała artylerii koronnej Fryderyka Alojzego hrabiego Brühla.  Na obszarze 150 ha powstał park, którego oficjalne otwarcie nastąpiło w 1800 roku. Dziennie przy pracy w tworzeniu parku pracowało ok. 800 ludzi. Po śmierci Stanisława Szczęsnego przy parku pracowało tylko kilkadziesiąt osób. Posadzono tu 512 gatunków drzew z całego świata, zmieniono ukształtowanie terenu z przemyślnym systemem wodnym, z dwoma zbiornikami wodnymi, śluzami, które pozwalały na stworzenie wodotrysków, kaskad i wodospadów. Po śmierci Zofii Potockiej Humań odziedziczył syn Szczęsnego, Aleksander Potocki. Za udział w powstaniu listopadowym car Rosji Mikołaj I w 1832 roku skonfiskował majątek. W 1836 roku Zofiówka przeszła pod administrację Zarządu Kolonii Wojskowych. Do 1860 roku ogród stanowił własność Mikołaja I. Od tego roku stał się własnością i siedzibą szkoły ogrodniczej jako Humański Ogród Głównej Szkoły Ogrodnictwa i została udostępniona zwiedzającym. Od 1923 roku zwana Parkiem Trzeciej Międzynarodówki. Od 1945 roku zwana Państwowym Rezerwatem „Zofiówka”. Od 1955 roku przechodzi pod zarząd Akademii Nauk Ukrainy. W 2000 roku park został wpisany na ukraińską listę informacyjną UNESCO.

HALINIEC /Neuvorwerk/

Miejscowość położona  w gminie Nowogród Bobrzański powiatu zielonogórskiego. Dawny folwark wchodzący w skład majątku w Niwiskach, który w 1894 roku należał do Friedricha Samuela von Schmeling.

FOLWARK

Zachował się budynek mieszkalny i gospodarczy.

HRUSIATYCZE

Miejscowość obecnie położona na terenie Ukrainy w obwodzie lwowskim. W drugiej połowie XVIII wieku należały do Walentego Kieszkowskiego herbu Krzywda(zm.1794r.). W 1791 roku sprzedał majątek bratu, Antoniemu(zm1814r), ożenionemu z Elżbietą z Korzeniowskich-Olszańską. Majątek odziedziczył jego syn, Stanisław Kajetan Kieszkowski(1772-1842). Dwukrotnie żonaty, pierwszy raz z Józefą Szuszkowską herbu Bończa, po raz drugi z baronówną Marią Sigert von Sigerstein. Po śmierci Stanisława dobra zakupił Stefan Oczosalski herbu Paprzyca. Kolejnym dziedzicem na Hrusiatyczach był Edward Oczosalski. Około 1890 roku majątek zakupił Jan Aleksander Rosenstock(Rozstocki) herbu własnego, od którego w 1900 roku dobra odkupił Kazimierz Romański herbu Ślepowron, ożeniony z Zofią Kossak, córką Juliusza Kossaka a siostrą Wojciecha i Tadeusza Kossaków. W 1909 roku zbankrutował wystawiając majątek na licytację. Sam dwór przebudowany wg projektu lwowskiego architekta Juliusza Cybulskiego zniszczony podczas I-szej wojny światowej.

 

 

 

HETMANICE /Kaltvorwerk/

Wieś położona w gminie Wschowa powiatu wschowskiego. Po raz pierwszy wzmiankowana w 1407 roku- Hertmanicze. Później jeszcze w latach: 1474(Henthmanicze), 1498(Herthmanycze), 1520(Hertvanycze), 1563(Hethmanicze), 1565(Hetnanicze). W 1407 roku jako właściciel wsi wymieniony Janusz Kromnow Heszerhorn. W 1473 roku dobra są własnością Henryka z Osowej Sieni, który otrzymał je w zamian za część Dębowej Łęki od Wojciecha Górskiego z Góry koło Bnina. W 1498 roku wieś jest w posiadaniu Małgorzaty, wdowy po Hinczy Lgińskim. W 1512 roku należy do Małgorzaty, wdowy po Andrzeju synu Borka Osieckiego z Osiecznej, żony Hinczy Lgińskiego, prawdopodobnie syna Hinczy. Od niej w 1520 roku wiś zakupił Piotr Opaliński z Włoszakowic, który przekazał wieś swoim braciom: Łukaszowi, Sebastianowi, Janowi i Maciejowi Opalińskim. W 1566 roku dobra należą do Andrzeja Opalińskiego. W 1841 roku majątek jest w rękach rodu Kęszyckich z Lginia. Po 1841 roku dobra są w posiadaniu rodziny Henning. W 1854 roku Werner Ulrich von Alvensleben-Rogӓtz(08.10.1798-27.09.1876) ożenił się z Antonie Henriette Henning(03.02.1830-22.09.1860). Mieli dwóch synów: Kurta Wernera Heinricha ur. 26.08.1851 oraz Hansa Wernera Antonio ur. 16.10.1855 roku. Zmarli w dzieciństwie. Po śmierci żony Werner opuszcza wieś i wyjeżdża do Wrocławia, gdzie umiera.

Na południowym krańcu wsi  w kierunku Wschowy przy drodze położony był folwark. Pozostałością po założeniu są: dom mieszkalny-dwór?, zabudowania gospodarcze, podwórze folwarczne.

hetmanice-1933-lubuskie