CHODORÓW

Chodorów, dawne miasto Rzeczypospolitej, obecnie położone na Ukrainie w obwodzie lwowskim, rejonie żydaczowskim około 61km na południe od Lwowa. Dawniej zwane Chodorostaw, położone nad rzeką Ług. Do 1945 roku znajdowało się w powiecie bóbreckim województwa lwowskiego. Stare gniazdo rodu Chodorowskich herbu Korczak . Po raz pierwszy wzmiankowane w 1394 roku w dokumencie wystawionym przez Dymitra Wołczkowicza, „pana i prawowitego dziedzica Chodorowa”. Był synem Waszki Wołczkowicza, zwanego Brodą z Żurawna i Barbary, córki Piotra Bruna herbu Nabra, który pochodził ze Żmigrodu w księstwie oleśnickim. Był protoplastą rodu Chodorowskich herbu Korczak . Dymitr z Chodorowa(Chodorostawu), stolnik lwowski miał z Klichną trzech synów: Stanisława, Jana i Jerzego(Jurszę-Grzegorza). Majątek odziedziczył Jerzy(Jursza-Grzegorz), w 1469 roku starosta żydaczowski i stryjski, ożeniony był z Anną Tarłówną herbu Topór, córką Jana. Miał z nią synów: Dymitra i prawd. Wacława z Łuki. Wraz z żoną był fundatorem drewnianego kościoła w Chodorowie, na miejscu którego pod koniec XVIII wieku murowany kościół wznieśli Rzewuscy. Ostatnimi przedstawicielami Chodorowskich  z Chodorostawu i Chodorowa byli bracia: Krzysztof Stanisław(ur. ok. 1630-zm.1683) ożeniony z Katarzyną Jabłonowską z Jabłonowa herbu Prus III oraz Aleksander Stefan(ur.ok. 1631, zm.1694r), ożeniony z Urszulą Stępowską. Aleksander miał trzy córki: Magdalenę zamężną za Kazimierza Leszczyńskiego herbu Wieniawa, starostę winnickiego, Katarzynę, dwukrotnie zamężną za: 1-mo Antoniego Stamirowskiego, podstolego ruskiego,  2-ndo za Piotra Jana Potockiego h.Pilawa(Złota) oraz Annę zamężną za Franciszka Cetnera herbu Przerowa, która odziedziczyła majątek rodowy po Chodorowskich.  Franciszek Cetner po śmierci żony ożenił się powtórnie z Anną Tarło herbu Topór, córką Stanisława i Teresy Dunin-Borkowskiej herbu Łabędź. Z nią miał córkę Franciszkę i syna Jana. Chodorów odziedziczyła Franciszka(1705-1783), zamężna za Michała Józefa Beydo-Rzewuskiego na Rozdole i Kołodnie herbu Krzywda(1699-1769). Jego wnuczka, Ludwika(1778-1839), córka Kazimierza Seweryna hrabiego Beydo-Rzewuskiego oraz Ludwiki Pelagii Potockiej z Podhajec herbu Pilawa(Srebrna), wyszła za mąż za Antoniego Józefa hrabiego Lanckorońskiego z Brzezia herbu Zadora(1760/61-1830), syna Macieja i Apolonii z Morsztynów herbu Leliwa. Był marszałkiem sejmu galicyjskiego, posłem na sejm I Rzeczypospolitej, komisarzem skarbowym, członkiem Komisji Edukacji Narodowej, członkiem Zgromadzenia Przyjaciół Konstytucji 3 Maja, kawalerem orderów: polskich Św. Stanisława i Orła Białego, austriackiego Złotego Runa i duńskiego orderu Danebroga. Z Ludwiką miał 3 synów: Ludwika Macieja Joachima(1795-1819), Karola Michała Józefa(1799-zm.1863 Wiedeń) i Kazimierza Wincentego Michała(1802-1874 Zurych) oraz córkę Annę Apolonię Ludwikę(1797-1812 Hyeres). Chodorów odziedziczył hrabia Kazimierz Wincenty Michał ożeniony z Leonią Wandą Potocką z Podhajec herbu Pilawa(Srebrna). Miał z nią córkę Elżbietę oraz syna Karola Antoniego Leona(1848 Wiedeń-1933 Wiedeń). Elżbieta hrabianka Lackorońska(1844- 1896), dziedziczka Chodorowa w 1865 roku poślubiła Karola barona de Vaux(1833-1917 Wiedeń). Karol baron de Vaux. Ok. 1865r. Mieli troje potomstwa; córkę Elżbietę(1866 Wiedeń-1940 Lwów) zamężną za Władysława księcia Lubomirskiego z Lubomierza h. Drużyna, Szreniawa bez Krzyża(1866- Warszawa- 1934 Inzersdorf k. Wiednia) oraz synów: Kazimierza(1867 Mauer k. Wiednia- 1923) i Leona Karola Thierry(1870 Wiedeń- 1944 Lozanna). Majątek odziedziczył Kazimierz baron de Vaux, po śmierci którego majątek przeszedł na jego brata, Leona Karola Thierry. Leon baron de Vaux usynowił swego siostrzeńca, syna Elżbiety, księcia Eugeniusza Karola Marię(1895 Wiedeń- 1982 Londyn), żonatego z Eryką von Wolff, przekazując mu majątek wraz z nazwiskiem. Odtąd książę jak i jego dzieci nosiły podwójne nazwisko: Lubomirski de Vaux. Książę Eugeniusz Karol Maria Lubomirski de Vaux był ostatnim właścicielem Chodorowa. Był adiutantem generała Władysława Andersa.

Karol i Elżbieta hr.Lanckorońscy ok. 1860r.   Karol baron de Vaux. Ok. 1865r.

Elżbieta hr.Lanckorońska-baronowa de Vaux ok. 1880r.

 

Ks. Władysław i Elżbieta Lubomirscy, Wiedeń ok. 1890r.  

 

 

Dzieci Władysława i Elżbiety ks. Lubomirskich: Leonia, Róża, Eugeniusz i Tomasz.  Rajcza 1901r.

Spotkanie Prezydenta USA Johna F.Kennedy`ego z polskimi przywódcami emigracyjnymi: księciem Eugeniuszem K.M.Lubomirskim-de Vaux i gen. Władysławem Andersem. Gabinet Owalny, Biały Dom 06.10.1961r.

 

ZAMEK

W XV wieku za czasów Jurszy(Grzegorza) Chodorowskiego zbudowano zamek z fosą i mostem zwodzonym. W XVIII wieku zamek był już w ruinie. W latach 30-tych XX wieku jeszcze były ślady po zamku. Podczas II wojny światowej podczas powodzi ziemia z góry zamkowej została wykorzystana na groblę chroniącą miasto. Obecnie nie ma śladu po zamku, na miejscu którego stoi osiedle. O istnieniu zamku przypomina ulica Zamkowa.

PAŁAC

Około 1860 roku baron Karol de Vaux buduje pałac w stylu willi włoskiej. Spalony z całym wyposażeniem przez wojska rosyjskie w 1915 roku. W latach 1932-1933 książę Eugeniusz Lubomirski de Vaux buduje nowy pałac, który opuścił w 1939 roku.

Urodzeni w Chodorowie

Abrahamowicz Zbigniew(1938-1990)- polski architekt związany ze Szczecinem.

Balzer Oswald(1858-1933)- polski historyk ustroju i prawa polskiego pochodzenia austriackiego.

Bartlowa Maria(1881-1969)- córka Juliusza Rutkowskiego i Zofii Ajdukiewicz. Polska działaczka niepodległościowa, senator II RP V kadencji, radna Lwowa, założycielka Unii Narodowo-Państwowej w 1922 roku. Żona trzykrotnego premiera II RP Kazimierza Bartla.

Heck Walerian(1854)- nauczyciel historii i geografii

Trojanowski Zdzisław(1928-2006)- polski hokeista, olimpijczyk.

 

 

CHOCIM

Miasto położone w obwodzie czerniowieckim, w tzw. Besarabii-południowo-zachodniej części Ukrainy. Stolica rejonu. Początkami sięga X wieku. Do XIII wieku należał Chocim do księstw ruskich. Od XIV wieku Chocim w różnych okresach należał do Mołdawii, Turcji, Polski. W XVII-XVIII wieku była to turecka twierdza graniczna. W 1812 roku włączony do Rosji, od 1918 roku do Rumunii, w latach 1940 roku wraz z północną Bukowiną wchodzi w skład Ukraińskiej SSR, w latach 1941-44 ponownie włączony do Rumunii. Od 1945 roku należy ponownie do Ukraińskiej SSR. Od 1991 roku należy do Ukrainy.

ZAMEK

Usytuowany na wysokim brzegu Dniestru. Początki sięgają 1140 roku, kiedy wzniesiona została drewniana forteca należąca do Księstwa Halickiego, od 1199 roku do Księstwa Halicko-Wołyńskiego. W latach 1250-64 rozbudowana przez księcia Daniela Halickiego i jego syna Lwa. Nowy zamek murowany powstawał na zgliszczach spalonej fortecy. Pierwsze prace budowlane rozpoczęły się w 1325 i trwały do 1380 roku. W 1340 roku Chocim przejęty zostaje przez mołdawskiego księcia Dragosa, lennika króla Węgier ale dopiero za czasów księcia mołdawskiego Stefana III Wielkiego zamek został znacznie rozbudowany i wzmocniony. Od XIV do XVI wieku był siedzibą hospodarów-książąt mołdawskich. Pod koniec XVI wieku położony jest na terenie Państwa Osmańskiego, w którym obok żołnierzy mołdawskich stacjonują tureccy janczarzy. W tym okresie ponownie rozbudowana. W XVI i XVII wieku zamek zdobywany przez oddziały wojska polskiego- w 1538 zdobyty przez wojska hetmana Jana Tarnowskiego, w 1563 roku przez wojska Dymitra księcia Wiśniowieckiego, a także w roku 1600 i 1615. W 1621 roku na przełomie września i października odbyła się zwycięska bitwa wojsk Rzeczypospolitej Obojga Narodów pod dowództwem Jaka Karola Chodkiewicza nad wojskami sułtana Osmana II. Podczas trwania bitwy Jan Karol Chodkiewicz dnia 24 września umiera na terenie zamku. W 1650 roku twierdza zajęta przez wojska Bohdana Chmielnickiego. W 1673 roku druga zwycięska bitwa pod Chocimiem wojsk hetmana wielkiego koronnego Jana Sobieskiego z wojskami tureckimi pod dowództwem Husejna Paszy. W 1699 roku twierdza przejęta przez Mołdawię. Od 1711 roku przejęta przez Turków. Po przejęciu w XIX wieku przez Rosję traci na znaczeniu strategicznym.  

BUŻANY

Wieś położona w powiecie włodzimierskim, obecnie w rejonie horochowskim obwodu wołyńskiego.  Należały do rodziny Zagórskich herbu Ostoja. Dobra przechodzą na Ledóchowskich herbu Szaława przez małżeństwo Michała hrabiego Ledóchowskiego(1852-1906), właściciela Smordwy z Marią Zagórską, córką Aleksandra. Dobra dziedziczy córka Michała hrabiego Ledóchowskiego, Zofia. Jest ostatnią właścicielką Bużan.

  

PAŁAC

W 1850 roku Wincenty Zagórski buduje pałac wraz z budynkami gospodarczymi. W tym samym okresie powstaje park krajobrazowy o powierzchni 100 ha. Pałac zniszczony podczas działań wojennych w 1939 roku. Park również już nie istnieje.

BUSK

Miasto obecnie położone na Ukrainie w obwodzie lwowskim przy głównej drodze z Lwowa do Równego. Nazywana galicyjską Wenecją ze względu na położenie nad Bugiem, Pełtwią i ich rozwidleniami. W II Rzeczypospolitej położone w powiecie Kamioneckim, w województwie tarnopolskim. Początki miasta sięgają XI wieku. W 1097 roku należał do księcia włodzimierskiego i dorohobuskiego Dawida Igorewicza(1059-1112), wnuka Jarosława Mądrego, który po utracie Włodzimierza od 1100 roku osiadł w Busku. Niewielkie księstwo buskie w 1120-1129 wchodziło w skład księstwa włodzimierskiego, później kijowskiego a na początku XIII wieku włączone do księstwa bełskiego. Pod koniec XIII wieku własność księcia mazowieckiego, Bolesława, ożenionego z córką księcia włodzimierskiego i bełskiego, Aleksandra Wsiewołodowicza. Po zdobyciu księstwa w 1234 roku przez księcia halicko-wołyńskiego Daniela Romanowicza Halickiego(1201-1264), do 1340 roku zależne od księstwa halcko-wołyńskiego. Po śmierci Bolesława Trojdenowicza(Jerzy II, Bolesław Jerzy II lub Bolesław Jurij, książę piastowski, późniejszy książę halicko-wołyński) w 1340 roku do 1377 roku należy do księcia litewskiego, bełskiego i chełmskiego Jerzego Narymuntowicza(ok.1326-po 1398). Od 1378 roku podporządkowane Węgrom- w 1379 roku starostą Buska był wojewoda sandomierski Jan Tarnowski herbu Leliwa , w 1387 przekazane księciu halickiemu Ściborowi ze Ściborzyc herbu Ostoja   (1347-1414) arystokrata polski zwany „królem Słowacji”. Po zdobyciu księstwa przez królową Jadwigę, w 1386 roku król Władysław Jagiełło nadał księstwo buskie księciu mazowieckiemu Siemowitowi IV(ok1352-1426), z którego rąk w 1411 roku Busk otrzymał prawa miejskie. Po bezpotomnej śmierci księcia Władysława II płockiego w 1462 roku, król Kazimierz Jagiellończyk włącza księstwo bełskie do Królestwa Polskiego.  Władzę w mieście reprezentowali starostowie. Od 1540 roku urząd starostów buskich należał do wielkopolskiej rodziny Górków herbu Łodzia . Pierwszym starostą był Jędrzej Górka, później Łukasz(od 1549r) i Stanisław(od 1573roku). Od 1670 roku urząd starostów buskich znajdował się w rękach rodziny Jabłonowskich herbu Prus III. Pierwszym starostą był Stanisław. Kolejno Aleksander Jan Jabłonowski(ok.1672-28.07.1723), syn Stanisława Jana i Marianny z Kazanowskich, Józef Aleksander książę Jabłonowski(04.02.1711-01.03.1777), syn Aleksandra Jana i Teofilii z Sieniawskich i Antoni Barnaba książę Jabłonowski(27.01.1732-04.1799), syn Stanisława Wincentego i Doroty z Broniszów. W 1763 roku Antoni Barnaba książę Jabłonowski sprzedaje starostwo buskie Józefowi hrabiemu Mierowi herbu własnego(1730-1808). Józef hrabia Mier był pochodzenia Szkotem, właścicielem Radziechowa. Ożeniony z Anastazją Bogusz, z którą miał syna Wojciecha. Drugi raz ożeniony z Anną Agnieszką księżniczką Sapieha. W 1798 roku majątek dziedziczy syn Józefa, Wojciech hrabia Mier(1757-1832), targowiczanin, poeta, tłumacz poetów starożytnych. Żonaty był z Karoliną hrabianką Weissenhoff, Austriaczką. Wojciech hrabia Mier opuścił Busk w 1819 roku przenosząc się do Leżajska. Po jego bezpotomnej śmierci zadłużone dobra na licytacji zakupił kuzyn Wojciecha, Feliks hrabia Mier(1776-1857), austriacki szambelan i dyplomata, ożeniony z siostrą Wojciecha, Agnieszką hrabianką Mier. Dobra dziedziczy syn Feliksa, Henryk hrabia Mier(1829-1879), który zapisał majątek swojej żonie, aktorce teatru lwowskiego Annie Wierer. W 1879 roku Anna z Wiererów Mier zapisała majątek siostrzeńcom Feliksa, Kazimierzowi i Stanisławowi hrabiom Badenim, synom Władysława i Cecyli hrabianki Mier. Busk otrzymał Kazimierz hrabia Badeni(1846-1909). Od 1888 roku namiestnik Galicji, w latach 1895-1897 premier rządu austriackiego. Ożeniony z Marią Apolonią Skrzyńską herbu Zaremba(1850). Po nim majątek oddziedziczył syn, Ludwik Józef hrabia Badeni(1873-1916), ożeniony ze Szwedką Alicją Elżbietą Ankarcrona(1889). Po śmierci hrabiego Ludwika majątek dziedziczy jego małoletni syn, Kazimierz Stanisław hrabia Badeni(1912-). Majątkiem zarządzała jego matka, która w 1920 roku wychodzi za mąż za arcyksięcia Karola Olbrachta von Habsburg(1888-1951), pułkownika wojsk polskich. Na stałe mieszkała w Żywcu a Busk stał się ich letnią rezydencją. Stanisław hrabia Badeni wstąpił do klasztoru Dominikanów.

ZAMEK

Na wzgórzu nad Pełtwią stał drewniany zamek, w którym rezydowali starostowie. Za czasów Stanisława Górki zamek został odnowiony. Na tzw. Podzamczu wybudował nowy dwór. Podczas najazdu kozaków Chmielnickiego w 1655 roku zamek uległ zniszczeniu. Na terenie Pozdamcza w XIX wieku powstał folwark, własność Mierów i Badenich. Na terenie folwarku znajdowała się kaplica grobowa właścicieli, zniszczona we wrześniu 1939 roku przez Sowietów.  

PAŁAC

W 1810 roku ówczesny właściciel majątku, Wojciech hrabia Mier buduje pałac, który prawdopodobnie był kilkakrotnie przebudowywany w XIX wieku. Znamy tylko jego widok z lat 20-30-tych XX wieku. W 1932 roku gruntownie odnowiony. Stał w otoczeniu parku krajobrazowego. Ocalała część parku liczy obecnie ok. 8 ha powierzchni.

 

BURSZTYN

Miasto położone obecnie w obwodzie iwanofrankowskim nad Gniłą Lipą. W II Rzeczypospolitej położone było w województwie stanisławowskim, w powiecie rohatyńskim. Zalążkiem Bursztyna była osada Nowa Wieś wzmiankowana w 1436 roku lub w 1554 roku. Dnia 09.10.1629 roku pod Bursztynem miała miejsce zwycięska bitwa wojsk koronnych regimentarza Stefana Czarneckiego z zagonem tatarskim Kantymira Murzy. Niegdyś własność Sieniawskich herbu Leliwa, później książąt Czartoryskich herbu Pogoń Litewska. W pierwszej połowie XVIII wieku własność Pawła Iferty Benoe herbu Taczała(+18/25.04.1755), kasztelana warszawskiego, poseł na sejm z ziemi halickiej. Znał biegle język turecki. W latach 1742-43 posłował do Turcji. W 1740 roku ufundował w Bursztynie klasztor oo. Trynitarzy, zajmujący się wykupem więźniów z tureckiej niewoli. Jego córka poślubia Rafała Ludwika hrabiego Skarbka herbu Abdank, wnosząc mu w wianie klucz bursztyński. Miał z nią córkę Juliannę, wydaną za mąż za Franciszka Rzewuskiego. Rafał Ludwik hrabia Skarbek ponownie żeni się z Teresą Boguszówną herbu Półkozic. Miał z nią  trzech synów: Jana, Ludwika Gabriela Feliksa i dwie córki. Bursztyn odziedziczył najstarszy z synów, Jan hrabia Skarbek, żonaty z Teresą Bielską. Dobra dziedziczy najstarszy z synów Jana Ignacy hrabia Skarbek, żonatemu z Ludwiką Potocką herbu Pilawa. Zmarł w 1842 roku. Majątek dziedziczy córka Ignacego i Ludwiki, Eleonora(*1816-+1870), która wychodzi za mąż za Karola księcia Jabłonowskiego herbu Prus III(*1807-+1885). Kolejnym właścicielem dóbr był ich syn, Stanisław Ferdynand książę Jabłonowski(*1846-+1909) żonaty z Jadwigą Stecką herbu Radwan(*1848-+1933). Kolejnym dziedzicem dóbr był syn Stanisława i Jadwigi Stanisław Ludwik książę Jabłonowski(*1879-+1921), żonaty z Jadwigą z Mineyków herbu Gozdawa(*1886-+1932). Do 1939 roku Bursztyn należał do ich 4 córek: Karoliny Adamowej Heydlowej, Marii Stanisławowej Cieńskiej, Zofii Ksawerowej Pusłowskiej i Teresy księżniczki Jabłonowskiej.

PAŁAC z założeniem parkowym

Zbudowany okazały pałac z XVIII wieku zniszczony w 1939 roku. Nie istnieje. Na obrzeżach miasta park krajobrazowy.

NOWY PAŁAC-DWÓR KSIĄŻĄT JABŁONOWSKICH

Czy istnieje nie wiem. Przy obecnej ulicy Bandery liczne przedwojenne wille

Osoby związane z Bursztynem

Adamczyk Zdzisław(*15.09.1886-+1940), podpułkownik dyplomowany artylerii Wojska Polskiego, burmistrz Zakopanego, zamordowany w Charkowie

Czerkawski Włodzimierz Aleksander(*17.02.1866-+18.12.1913), polski ekonomista, statystyk, profesor UJ

Finkel Ludwik Michał Emanuel(*20.03.1858-+24.10.1930), polski historyk, bibliograf, profesor i rektor UL

Kłyś Ryszard(*13.01.1928-+01.02.2004), polski prozaik i scenarzysta filmowy

Mozart Franz Xaver Wolfgang(*26.07.1791-+29.07.1844), znany jako „Mozart Lwowski”, austriacki kompozytor pianista, syn Wolfganga Amadeusza. Od 1809 roku nauczyciel nauki muzyki u hrabiego Baworowskiego w Podkamieniu oraz u rodziny Janiszewskich w Bursztynie.

Rittner Edward(*26.12.1845-27.09.1899), prawnik, profesor i rektor UL, minister dla Galicji, poseł do Sejmu Krajowego Galicji V,VI i VII kadencji

Szczepanowski Karol herbu Prus(*30.09.1892-+1940), major artylerii Wojska Polskiego, zamordowany w Charkowie

Tichy Karol(*02.02.1871-+27.11.1939), malarz i artysta, pedagog. Projektował meble, wnętrza, witraże, tkaniny.

Vogel Debora(1902-1942), dwujęzyczna żydowska pisarka pisząca po polsku i jidysz, filozofka. Zginęła we lwowskim getcie.

BRZUCHOWICE

Miejscowość letniskowa położona około 9km na północny zachód od Lwowa. Początki wsi sięgają XV wieku, kiedy to król Władysław Warneńczyk dekretem z 1444 roku pozwala na założenie wsi. Zakłada ją mieszczanin lwowski Marcin Henel. Od połowy XVI wieku wieś stanowi własność miasta Lwowa. Pod koniec XIX wieku wieś staje się miejscowością letniskową dla mieszkańców Lwowa. Od tego czasu we wsi powstało wiele willi należących do znanych postaci. To tu dwie wille posiadają rodzice Leopolda Henryka Staffa. W jednej z nich mieszkał on od 1913 roku. W 1918 roku willa spłonęła wraz z księgozbiorem i archiwum Staffa. To tu rozegrała się „największa” tragedia II Rzeczpospolitej. W nocy z 30 na 31 grudnia 1931 roku w willi znanego architekta lwowskiego Henryka Zaremby  została zamordowana jego 17-letnia córka, Lusia. I tak powstała słynna „Sprawa Gorgonowej”. Willę w Brzuchowicach posiadał Stefan Grabiński(1887-1936), pisarz, przedstawiciel nurtu grozy, debiutował pod pseudonimem Stefan Żalny. Dom we wsi posiadał Ignacy Drexler junior, właściciel znanej firmy „Drexler I. i Synowie” założonej przez jego ojca, Ignacego Drexlera . Po zakupieniu jednego z budynków pawilonu polsko-amerykańskiego z wystawy krajowej jaka odbyła się we Lwowie w 1894 roku, przeniósł budynek do Brzuchowic. W rodzinie Drexlerów zwana była willą „Ameryka”.  W Brzuchowicach mieszkali: Franciszek Rawita-Gawroński(*04.11.1846-+16.04.1930), polski historyk-amator, powieściopisarz, publicysta, powstaniec styczniowy, Teresa Świeży-Klimecka(*24.10.1928-+02.01.2003), artystka malarka, Eugeniusz Bodo, właśc. Bohdan Eugene Junod(*28.12.1899-+07.10.1943), polski aktor filmowy, rewiowy i teatralny, Zbigniew Herbert(*24.10.1924-+28.07.1998), polski poeta, dramaturg, eseista, z wykształcenia ekonomista, prawnik, filozof.

Willa „Luna”- jedna z wielu. Do kogo należała?

 

 

 

Willa Julianówka

BOREJKOWSZCZYZNA

Wieś o współczesnej nazwie Bareikiškes położona w obwodzie wileńskim, 14km od Wilna. Do 1830 roku własność książąt Sapiechów herbu Lis, później hrabiów Tyszkiewiczów herbu Leliwa II z Niemieża. W 1853 roku Benedykt hrabia Tyszkiewicz wydzierżawił majątek Ludwikowi Władysławowi Franciszkowi Kondratowiczowi herbu Syrokomla czyli Władysławowi Syrokomli(*29.09.1823-+15.09.1862), słynnemu w późniejszych latach poecie. We dworze zamieszkał z żoną Pauliną z Mitraszewskich i jedynym synem. Majątek dzierżawił do swojej śmierci. Obecnie w odremontowanym dworze od 2011 roku mieści się Muzeum Władysława Syrokomli, biblioteka i Centrum Turystyczne.

BRODY

Miasto obecnie położone na Ukrainie w obwodzie lwowskim, siedziba rejonu brodzkiego. Po raz pierwszy wzmiankowana w 1441 roku. Pierwszym właścicielem osady był Jan Sieniński herbu Dębno, który Brody wraz z Oleskiem miał otrzymać jako darowiznę wieczystą od króla Kazimierza Jagiellończyka za zasługi wojenne. W 1511 roku dobra dziedziczy wnuczka Sienieńskiego, Jadwiga, żona Marcina Kamienieckiego herbu Pilawa, zmarłego w 1530 roku.  W 1580 roku po śmierci Jadwigi, syn i dwie córki sprzedały Brody Stanisławowi Zółkiewskiemu herbu Lubicz(zm. 25.07.1588r), ojciec polskiego hetmana koronnego Stanisława Żólkiewskiego, kasztelanowi halickiemu i wojewodzie ruskiemu, podstaroście bełskiemu. Był właściwym fundatorem miasteczka założonego w 1584 roku pod nazwą Lubicz. Jego wnuk, Łukasz Żółkiewski, wojewoda bracławski, hetman polny koronny w połowie sprzedał, a w połowie darował miasto wraz z należącymi do klucza wsiami Stanisławowi Koniecpolskiemu herbu Pobóg(*09.02.1591-+11.03.1646), hetmanowi wielkiemu koronnemu. Wnuk hetmana, również Stanisław(*po1643-+1682), kasztelan krakowski, zapisał w testamencie dobra brodzkie królewiczowi Jakubowi Sobieskiemu herbu Janina(*1667-+1737), który w 1704 roku sprzedał miasto Józefowi Potockiemu herbu Pilawa(*1673-+19.05.1751), dziedzicowi Stanisławowa, Zbaraża, Niemirowa i innych rozległych majętności. Po nim majątek dziedziczy syn, Stanisław Potocki(*1698-+1760), wojewoda smoleński, kijowski i poznański. Po nim majątek dziedziczy jeden z jego czterech synów- Wincenty(+1825), podkomorzy koronny, generał lejtnant wojsk koronnych. Po jego śmierci majątek dziedziczy jedyny pozostały przy życiu syn, Franciszek Potocki z Anny z Mycielskich, oficer wojsk polskich, prezes Heroldii Królestwa Polskiego. Z powodu zadłużenia Brody zostały w 1833 roku sprzedane Janowi Kazimierzowi Młodeckiemu herbu Półkozic(+1854), który poślubił Dorotę Potocką, córkę Jana Potockiego i Marianny Czartoryskiej. Brody dziedziczy córka Jana Kazimierza Młodeckiego, Maria zamężna za Adama Gorayskiego herbu Korczak. Ostatnią właścicielką Brodów była córka Adama i Marii z Młodeckich, Jadwiga Gorayska(*1859-+1939), zamężna, a później rozwiedziona z Adamem hrabią Rzyszczewskim herbu Pobóg odm.

 

ZAMEK

W latach 1630-1635 hetman wielki koronny Stanisław Koniecpolski w zachodniej części miasta wzniósł potężny zamek wzorując się na budowlach holenderskich i włoskich. Bastionowy zamek złożony z wałów, oskarpowanych cegłą bastionów, mostu i bramy. Bastiony połączone kazamatami, w których znajdowały się pomieszczenia dla załogi, składy amunicji prezentowały się imponująco.  Szczególnie imponująco przedstawiały się kazamaty w bastionach o sklepieniu palmowym., wspartym pośrodku na jednym filarze. Były to pomieszczenia dla garnizonu ze stajniami dla kawalerii. Na dziedzińcu położony był drewniany budynek dla gubernatora. Nie zdobyty podczas wojen kozackich, omijany przez zagony tatarskie i tureckie. Odwiedzany przez królów Polski- Władysława IV, Jana Kazimierza czy Jana III Sobieskiego. W XVIII wieku dostał się w ręce rosyjskie, a następnie saskie zatracając częściowo swe pierwotne znaczenie strategiczne.

PAŁAC

Stanisław hrabia Potocki przekształcił zamek w nowoczesna, wielkopańską siedzibę. Na miejscu rozebranego drewnianego domu gubernatora postawił nowy, obszerny pałac murowany, a u wjazdu na dziedziniec nową bramę z czworoboczną wieżą zegarową. W 1755 roku w pałacu odbyło się wesele córki Stanisława hrabiego Potockiego Teofili, która poślubiła Fryderyka Moszyńskiego, stolnika koronnego. Ostatnią właścicielką i mieszkanką pałacu była Jadwiga hrabina Rzyszczewska, która pałac odnowiła i urządziła. W 1915 roku wojska rosyjskie zajęły pałac i go ograbiły. W 1920 roku pałac został spalony. Odbudowany i ponownie urządzony przez Jadwigę Gorayską, ograbiony i zniszczony w 1939 roku. Obecnie trwała ruina.

BIAŁOKRYNICA

Wieś położona obecnie w obwodzie tarnopolskim w rejonie krzemienieckim na Ukrainie. W XVI wieku była własnością książąt Zbaraskich herbu Korybut. Po śmierci ostatniego z rodu, księcia Jerzego Zbaraskiego w 1631 roku dobra te przeszły w ręce książąt Wiśniowieckich herbu Korybut. Córka księcia Michała Serwacego Wiśniowieckiego, Urszula(*13.02.1705-+23.05.1753) wychodząc za mąż w 1725 roku za księcia Michała Radziwiłła”Rybeńkę”(*13.06.1702-+22.05.1762) wnosi wieś w wianie Radziwiłłom herbu Trąby. Spadkobiercy księcia Dominika Radziwiłła sprzedali Białokrynicę Aleksandrowi hrabiemu Colonna-Czosnowskiemu herbu Pierzchała(Kolumna, Roch), synowi Józefa Wincentego i Julii hrabianki Sobańskiej. Po jego nagłej śmierci majątek nabył rosyjski filantrop Aleksander Woronin(+1890), który był ostatnim właścicielem dóbr. Aleksander Woronin cały swój majątek przekazał na rzecz fundacji i utrzymanie szkoły rolniczo-rzemieślniczej dla chłopców, która to szkoła założona w 1895 roku istniała do 1939 roku. Na zamku w Białokrynicy w 1617 roku książęta Zbarascy przyjmowali królewicza Władysława, późniejszego króla Polski Władysława IV Wazę(*09.08.1595-+20.05.1648). W 1705 roku na zamku przebywał hetman kozacki Iwan Mazepa Kołodyński(*20.03.1639-+02.10.1709). Był ojcem chrzestnym księżniczki Urszuli, córki księcia Michała Serwacego Wiśniowieckiego.

ZAMEK

Zbudowany w XVI wieku zamek przez książąt Zbaraskich został zdobyty w 1603 roku przez Tatarów i zniszczony. Odbudowany już w 1606 roku. Po przejęciu dóbr przez książąt Wiśniowieckich i przeniesieniu siedziby do Wiśniowca, zamek biało krynicki podupadł. W 1806 roku zamek spłonął. Po 1850 roku hrabia Aleksander Colonna-Czosnowski wykorzystując materiał i mury zamku zbudował pałac neogotycki, zachowany do dnia dzisiejszego.

PAŁAC

Budowany pałac nie został ukończony przez hrabiego z powodu jego nagłego zgonu. Kontynuatorem dalszej budowy pałacu został kolejny właściciel, Aleksander Woronin. Obecnie w pałacu mieści się Technikum Leśne.

BEREŹCE

Wieś położona w powiecie krzemienieckim. Obecnie na terenie Ukrainy w obwodzie tarnopolskim w rejonie krzemienieckim. Leżące nad Ikwą do połowy XIX wieku nazywane Podbereźce. Gniazdo rodowe Podbereskich herbu Gozdawa, dawnych kniaziów. Córka Jerzego Samsona Podbereskiego, Elżbieta Katarzyna(+1646),  zamężna 1˚ voto za Władysława Monwida Dorohostajskiego herbu Tępa Kościesza, a po jego śmierci za Teodora Karola Tarnowskiego herbu Leliwa(*1618-+1647), starosty krzepickiego i żyzmorskiego, wprowadziła dobra w połowie XVI wieku w dom Tarnowskich. W pierwszej połowie XIX wieku majątek dziedziczy Marcin Tarnowski(*1778-+1862), syn Jana Amora Tarnowskiego i Teresy Grabianczanki. Pułkownik wojsk Księstwa Warszawskiego oraz Królestwa Polskiego, żonaty z Zofią Tarnowską(*1764) zmarł bezpotomnie. Dobra zapisał w testamencie wnukom stryjecznym, Bereźce otrzymał Jan Teodozjusz Tarnowski(*1820-+1886), żonaty z Izabellą Prażmowską. Po nim majątek otrzymała córka Pelagia(*1855-+1931), żona Władysława Morsztyna vel Morstina herbu Leliwa(*1850-+1898). Byli ostatnimi właścicielami Bereziec, w których nigdy nie zamieszkali. Klucz podbereziecki w XVIII wieku bardzo rozległy, do którego należał klucz poczajowski, sprzedany około 1807 roku przez Marcina Tarnowskiego oo. Bazylianom, później własność rządowa. W okresie międzywojennym Bereźce zostały rozparcelowane.

Miejscowość znana była z pięknej rezydencji pułkownika Marcina Tarnowskiego, w której znajdowały się zbiory broni myśliwskiej, obrazy, zbroje rycerskie, zbiory map, książek i rycin. Pałac otoczony parkiem krajobrazowym, w którym położone były oranżeria, ananasarnia, cieplarnia. Poza parkiem położone były stajnie, wozownie, mieszkania dla gości. Pałac splądrowany i spalony w 1915 roku podczas działań wojennych. Również zniszczeniu uległ park. Zachowała się kaplica z czterokolumnowym portykiem oraz kilka drzew parkowych.

Podberescy- polski ród pieczętujący się herbem Gozdawa. Dawni kniaziowie. Jedna gałąź rodziny twierdziła, że są jedną z gałęzi książąt Druckich. Badania Józefa Wolffa, polskiego historyka, genealoga i heraldyka wykazały, że Podberescy są potomkami rodu Pstruch vel Pstrucki, a tylko „po kądzieli” pochodzą od kniaziów Jamontowiczów. Jedna z gałęzi rodziny Podbereskich uzyskała potwierdzenie tytułu książęcego w carskiej Rosji przyjmując nazwisko Druckich-Podbereskich.

 

BAKOWCE

Wieś w II RP położona w gminie Połonka powiatu łuckiego. Obecnie na terenie Ukrainy w rejonie łuckim obwodu wołyńskiego. Położona była w centrum olbrzymich majętności  książąt Lubomirskich. Po rozparcelowaniu majątku Bakowce około 1876 roku zakupił Aleksander Rodziewicz herbu Łuk Napięty, najmłodszy syn Sebastiana i Izabeli z domu Rudzka. Miał dwóch braci: Antoniego ze Skurcza i Stanisława z Zagai. Urodził się w 1837 roku w Ławrowie. Zmarł w 1908 roku przeżywszy 71 lat. W 1866 roku ożenił się z Konstancją Olewińską, dwórką księżnej Lubomirskiej, urodzonej w 1840 roku a zmarłej w 1916. Mieli syna i trzy córki.  Dali początek bakowieckiej linii rodu. Ostatnim właścicielem majątku w Bakowcach do 1939 roku był Aleksander Bączkowski ożeniony z Zofią Raciborską, córką Prof. filozofii Aleksandra Raciborskiego. Aleksander Bączkowski po sprzedaniu majątku Dobrowody w powiecie zbaraskim nabył Bakowce od swojej ciotki Zielińskiej(informacja o ostatnich właścicielach( za którą serdecznie dziękuję) umieszczona za zgodą wnuka Aleksandra, Pana Krzysztofa Bączkowskiego).

Pałac Lubomirskich spłonął przed 1939 rokiem.     

 

 

 

ANTONINY

Położona w powiecie Zasławskim w II RP, obecnie położona na Ukrainie w rejonie krasiłowskim obwodu chmielnickiego. Początkowo zwane Chołodki należały do książąt Ostrogskich. Po śmierci ostatniego z rodu, Janusza księcia Ostrogskiego herbu własnego (+1620), dobra przeszły na siostrzeńca, Dominika księcia Zasławskiego herbu własnego (*1618-+1656), syna siostry księcia Janusza, Eufrozyny księżnej Zasławskiej(+1628). Kolejnym dziedzicem majątku był zięć księcia Dominika, książę Józef Karol Lubomirski herbu Szreniawa bez Krzyża (+1702), mąż Teofili Ludwiki księżnej Zasławskiej-Ostrogskiej(+1709). Syn księcia Józefa Karola, Aleksander Dominik książę Lubomirski (+1720) zmarł bezpotomnie. Majątek odziedziczyła jego siostra Marianna(*1693-+1729), zamężna za księcia Pawła Sanguszkę herbu Pogoń Litewska (*1682-+1750). Ich jedyny syn książę Janusz Aleksander Sanguszko(+1755) dziedzic olbrzymiego majątku był trzykrotnie żonaty. Po jego śmierci dobra przypadają jego trzeciej żonie, Barbarze z Duninów księżnej Sanguszkowej(*1718-+1791) i ich synowi Hieronimowi Januszowi księciu Sanguszko(+1812). Barbara z Duninów księżna Sanguszkowa wydzierżawiła Chołodki Ignacemu Malczewskiemu herbu Tarnawa , żonatemu z siostrą Barbary, Antoniną. Od tego czasu miejscowość zwana już Antoniny. Ignacy Malczewski wybudował w ówczesnych Chołodkach dwór, który przetrwał do 1919 roku. Po wygaśnięciu kontraktu pod koniec XVIII wieku ordynację i też Antoniny przejmuje książę Eustachy(*1768-+1844), syn księcia Hieronima i Barbary, żonaty z księżniczką Klementyną Czartoryską(*1780-+1852). Był budowniczym głównego założenia pałacowego. Na skutek układów rodzinnych Antoniny przypadły wnuczce księcia Eustachego, a córce księcia Romana(*1800-+1881) zwanego „Sybirakiem” i Natalii z Potockich z Wilanowa, Marii księżniczce Sanguszkowej(*1830-+1903), która w 1851 roku poślubiła Alfreda hrabiego Potockiego herbu Pilawa srebrna (*1817-+1889), II ordynata łańcuckiego. Za jego czasów doszło do rozbudowy antonińskiego pałacu. Ostatnim właścicielem Antonin do 1917 roku był ich młodszy syn Józef Mikołaj hrabia Potocki(*1862-+1922), żonaty z księżniczką Heleną Radziwiłłówną(*1874-+1959), córką księcia Antoniego i Marii z margrabiów Castellane. Za jego czasów do 1906 roku pałac uległ przebudowie i rozbudowie. Dokonał tego francuski architekt Francois Arveuf, a po jego śmierci w 1902 roku, prace kontynuowała spółka architektów z Wiednia, Fellner i Helmer. Dobra antonińskie z 17 folwarkami przed wybuchem rewolucji w Rosji liczyły 12.085,5 ha gruntów a całe „państwo antonińskie” z kluczami: Szeptyckim, piszczowskim, smołdyrowskim, nowosielickim liczyły 63.305 ha gruntów. „Państwo antonińskie” posiadało swoją kolej. W 1912 roku Józef Mikołaj hrabia Potocki podzielił swoje dobra na dwie ordynację: jedną z rezydencją w Antoninach, drugą z siedzibą w Nowosielicy. Ordynację antonińską przekazał starszemu synowi, Romanowi hrabiemu Potockiemu(*1893-+1971), żonatemu z Anną księżniczką Czetwertyńską(*1902), drugą młodszemu z synów, Józefowi Alfredowi hrabiemu Potockiemu(*1895-+1968), żonatemu z Krystyną księżniczką Radziwiłłówną.

Antoniny były osiedlem, które powstało wokół rezydencji a na które składały się stajnie, oranżerie, psiarnia, baza, hotel dla interesantów, szpital dla koni i dla pracowników dóbr, elektrownia, straż ogniowa, warsztaty samochodowe, budynki zarządu dóbr, gimnazjum polskie czteroklasowe. Poza tym w okolicy pałacu wznosiły się liczne większe i mniejsze dworki administracji i oficjalistów.

W pałacu mieściła się kolekcja obrazów, w tym obraz Józefa Brandta „Hetman wielki koronny Rewera Potocki pod Beresteczkiem”, Wojciecha Kossaka „Wjazd na polowanie”, Jana Matejki „Portret Marii z Sanguszków Alfredowej Potockiej”, pejzaż Huberta Roberta Kaskady, podobizny książąt Ostrogskich, portrety trumienne Sanguszków portrety pędzla Bacciarellego, Wojciecha Kossaka, Filipa Laszlo, Juliana Fałata Pochwalskiego, Horowitza, płótna Pera Kraffta, Juliusza Kossaka, de Mompera, Jana Chełmińskiego, Piotra Stachiewicza. Poza tym w pałacu znajdowały się cenne meble, porcelana, archiwum rodzinne z mapami, rękopisami a także założona w 1886 roku biblioteka, która około 1914 roku liczyła 20000 tomów. W sierpniu 1919 roku został spalony. Dzięki poświęceniu pracowników i mieszkańców część zbiorów została z pożaru uratowana i w 1920 roku trafiła do Warszawy. Spłonęły w 1944 roku w czasie powstania. Obraz Józefa Brandta przepadł również. Kopia obrazu znajduje się w muzeum w Łucku pod mylnym tytułem Chodkiewicz pod Chocimiem. Z założenia zachowały się wozownia, ujeżdżalnia, zdziczały park, kilka budynków administracjno-gospodarczych, brama wjazdowa. Dnia 28.09.2018 roku w Antoninach pod auspicjami Konsula Generalnego RP w Winnicy, Damiana Ciarcińskiego, Przewodniczącej Rady w Antoninach, Natalii Anatoliewnej Kondratiuk i Jana Romana hrabiego Potockiego zostało otwarte Muzeum Potockich w Antoninach.

Urodzeni w Antoninach:

Irena Piasecka(*28.02.1907-+22.10.1982)-kapitan, członkini ZWZ-AK, sekretarka szefa sztabu Komendy Okręgu Warszawa-Miasto SZP-ZWZ, Jana Rzepeckiego. Uczestniczka Powstania Warszawskiego. Po wojnie do 1974 roku mieszkała w Wielkiej Brytanii. Zmarła w Warszawie.

Wiktor Józef Podoski(*02.04.1895-+02.08.1960), porucznik rezerwy Wojska Polskiego, dyplomata, od 1939 do 1942 roku konsul generalny RP w Kanadzie. Zmarł w Ottawie.

Roman Adam Stanisław Sanguszko herbu Pogoń Litewska(*24.04.1800-26.03.1881), zwany „Sybirakiem”-za udział w Powstaniu Listopadowym zesłany na Sybir, później Kaukaz. Do Antonin powrócił dopiero w 1845 roku. Słynny hodowca koni arabskich.

Stanisław Henryk Szczucki(*20.07.1892-+1940-Katyń)- rotmistrz kawalerii WP, zamordowany w Katyniu. Brat Stefana, pierwszego męża Zofii Kossak-Szczuckiej, autorki słynnej książki „Pożoga”