Kresy wchodnie

Humań i Zofiówka

Opublikowany przez

Na terenach włości humańskich w 1796 roku rozpoczyna się budowa przepięknego ogrodu za sprawą Stanisława Szczęsnego Potockiego(1752-1805). Początki Humańszczyzny sięgają XV wieku. W tym czasie na podstawie nadań książąt litewskich i królów polskich tereny te należały do Semena Koszki. Później ziemie te zostały włączone do dóbr hospodarskich województwa bracławksiego. W 1609 roku sejm Rzeczypospolitej nadał te ziemie Walentowi Kalinowskiemu herbu Kalinowa, staroście bracławskiemu, zmarłemu w 1620 roku. Obszar ten był stale pustoszony przez napady tatarskie i inne. Nazwa Humań(Umań) wzięła się od nazwy ruskiej „umiany” na takie pustacie. Po sprowadzeniu licznych osadników przez Kalinowskiego powstaje miasto a Kalinowski buduje zamek z czterema narożnymi wieżami- zamek prawdopodobnie rozebrany w pierwszej połowie XIX wieku. Po śmierci ostatniego z linii humańskiej, Marcina Adama Kalinowskiego, starosty gniewkowskiego, Humańszczyzna przypadła w spadku jego jedynej córce Helenie zamężnej za Jakubem Władysławem Morsztynem herbu Leliwa, wojewodą sandomierskim, zmarłym w 1729 roku. Małżeństwo bezdzietne. Majątek odziedziczyli spadkobiercy Stanisława „Rewery” Potockiego(zm.1667r.)wojewody krakowskiego, żonatego z Zofią Kalinowską(zm.1645r.), córką Walentego Kalinowskiego, założyciela Humania. Mieli trzech synów: Prokopa, Andrzeja i Feliksa Kazimierza(zm.1702r.), kasztelana krakowskiego, pana na Podhajcach, Krystynopolu i wielu innych kluczach, żonatego z Krystyną Lubomirską, protoplastę linii tulczyńskiej i wilanowskiej. Jego syn Stanisław Władysław Potocki herbu Pilawa(zm.1732r.) był dziedzicem Humania. Po bezpotomnej śmierci Stanisława Władysława Potockiego dobra humańskie przeszły na bratanka, Franciszka Salezego Potockiego(1700-1772), wojewodę kijowskiego. Za jego czasów ponownie na nowo skolonizował opustoszały Humań i okolicę po napadzie hajdamaków w 1749 roku. Na zamku utrzymywał liczącą od kilkuset do kilku tysięcy załogę zwaną „kozakami humańskimi”. Na zamku mieszkał administrator dóbr, Rafał Despot Mładanowicz. Franciszek Salezy ufundował w Humaniu kościół i klasztor oo. Bazylianom oraz szkoły. W 1768 roku doszło do „rzezi humańskiej” za sprawą hajdamaków pod wodzą Iwana Gonty i Maksyma Żeleźniaka(Zalizniaka). Wymordowanych zostało wtedy od 15 do 20 tysięcy mieszkańców Humania. Po śmierci Franciszka Salezego dobra dziedziczy jego syn, Stanisław Szczęsny Potocki(1752-1805). Używał tytułu hrabiowskiego, który nigdy nie został mu przyznany. Trzykrotnie żonaty: potajemnie w wieku 18 lat ożenił się z Gertrudą Komorowską, która po ujawnieniu małżeństwa została porwana i zamordowana. W 1774 roku poślubił Józefinę Amalę Mniszech herbu własnego. Po unieważnieniu-rozwodzie z nią, ożenił się po raz trzeci w 1798 roku z Zofią Wittową  z domu Glavani(prawdziwe jej nazwisko nieznane. Glavani przyjęła po swojej ciotce, przez którą została adoptowana). To dla niej od 1796 roku a prawdopodobnie już od 1793 roku rozpoczęły się prace nad jednym z najpiękniejszych ogrodów-parków Europy, powstały za 15 mln złotych. Park powstał w malowniczym jarze z płynąca dołem rzeką Kamionką. Kierownictwo robót Szczęsny  Potocki zlecił oficerowi artylerii koronnej, inżynierowi Ludwikowi Metzllowi herbu  Trójgwiazd(1764-1848). Nosił nazwisko męża swej matki Adelajdy, ale był naturalnym synem generała artylerii koronnej Fryderyka Alojzego hrabiego Brühla.  Na obszarze 150 ha powstał park, którego oficjalne otwarcie nastąpiło w 1800 roku. Dziennie przy pracy w tworzeniu parku pracowało ok. 800 ludzi. Po śmierci Stanisława Szczęsnego przy parku pracowało tylko kilkadziesiąt osób. Posadzono tu 512 gatunków drzew z całego świata, zmieniono ukształtowanie terenu z przemyślnym systemem wodnym, z dwoma zbiornikami wodnymi, śluzami, które pozwalały na stworzenie wodotrysków, kaskad i wodospadów. Po śmierci Zofii Potockiej Humań odziedziczył syn Szczęsnego, Aleksander Potocki. Za udział w powstaniu listopadowym car Rosji Mikołaj I w 1832 roku skonfiskował majątek. W 1836 roku Zofiówka przeszła pod administrację Zarządu Kolonii Wojskowych. Do 1860 roku ogród stanowił własność Mikołaja I. Od tego roku stał się własnością i siedzibą szkoły ogrodniczej jako Humański Ogród Głównej Szkoły Ogrodnictwa i została udostępniona zwiedzającym. Od 1923 roku zwana Parkiem Trzeciej Międzynarodówki. Od 1945 roku zwana Państwowym Rezerwatem „Zofiówka”. Od 1955 roku przechodzi pod zarząd Akademii Nauk Ukrainy. W 2000 roku park został wpisany na ukraińską listę informacyjną UNESCO.

WYKÓW /Wikou, Wikow/

Opublikowany przez

Wieś położona obecnie na Białorusi w rejonie rohaczowskim obwodu homelskiego. Położona w dawnym powiecie rohaczewskim, po I-szym rozbiorze Polski w 1772 roku znalazła się na terenie Imperium Rosyjskiego. Za czasów I-szej Rzeczypospolitej w XVI wieku rodzina Wykowskich w województwie mścisławskim nad Dnieprem zakłada osadę zwaną Wykowem. Rodzina Boruta-Wykowskich herbu Jastrzębiec pochodziła z ziemi łomżyńskiej. Na przełomie XVIII i XIX wieku wyłoniły się dwie linie rodu pochodzące z Wykowa- starsza pozostała w Wykowie, młodsza osiedliła się w Anielinie, leżącym obecnie na Białorusi w rejonie bychowskim obwodu mohylewskiego. Z linii wykowskiej pochodził Józef Wykowski ożeniony z Idalią Horodeńską. Był powstańcem styczniowym, zesłanym do Ufy. Pr Ostatnim właścicielem majątku  w Wykowie był Aleksander Wykowski. Prawdopodobnie majątek opuszczony i zniszczony podczas rewolucji październikowej.

ZAŁOŻENIE DWORSKIE

Trudno odnieść się do opisu położenia dworu jaki mamy u Aftanazego, gdzie miał stać na wysokim brzegu Dniepru. Sama wieś położona jest ok. 1km od brzegów rzeki.  Z jedynej dostępnej w sieci fotografii z pocztówki z obiegu z 1912 roku – dwór parterowy, kryty dachem dwuspadowym, z piętrowym ryzalitem w części środkowej. Na parterze dworu znajdowała się sala jadalna. Obok położone było gospodarstwo składające się z: smolarni, terpentyniarni, stajni zarodowej a także park krajobrazowy.

DĄBROWICA

Opublikowany przez

Dąbrowica to miasto rejonowe położone nad Horyniem, do 1945 roku w województwie wołyńskim, powiecie sarneńskim, obecnie na Ukrainie, w obwodzie rówieńskim. Początki sięgają XII wieku. Zwana pierwotnie Dubrowicą, była stolicą udzielnego księstwa książąt Dubrowickich, gałęzi Rurykowiczów. W XII wieku wymieniony kniaź Hłeb Jurjewicz Pińsko-Dubrowicki(zm.1196) i kniaź Aleksander Wszewołodowicz Dubrowicki(zm.1224, zginął śmiercią bohaterską z rąk tatarskich). Na początku XIII wieku księstwo dubrowickie podległe księstwu halicko-wołyńskiemu, od połowy XIII wieku podległe Litwie.  Książęta Dubrowiccy tracą Dąbrowicę na rzecz Litwy, która od 1469 roku jest w rękach książąt Holszańskich rezydujących na zamku nad Horyniem, którzy przyjęli nazwisko Holszańscy-Dubrowiccy(Dąbrowiccy). Pierwszym na Dubrowicy(Dąbrowicy) był kniaź Iwan Jurjewicz, najstarszy syn kniazia Jerzego(Jurja) Semenowicza Holszańskiego. Za udział w spisku przeciwko królowi został ścięty w Kijowie 30.08.1481 roku. Żonaty był z Hanną, z domu księżniczką Czartoryską, córką kniazia Michała Wasilewicza Czartoryskiego. Miał z nią córkę Juliannę-Wasilisę(zm.ok.1553/1554), późniejszą żoną kniazia Michała Iwanowicza Mścisławskiego i syna, kniazia Jerzego(Jurija) Iwanowicza. Pierwszą żoną kniazia Jurija Iwanowicza była Julianna, córka Iwana Jarosławicza, z którą miał synów: Iwana, Fedora i Włodzimierza oraz córki: Nastazję, późniejszą księżną Zasławską i Bohdanę, późniejszą księżną Wiśniowiecką. Z drugiego małżeństwa z Maryą, córką kniazia Andrzeja Aleksandrowicza Sanguszki, miał dwóch synów: Semena i Andrzeja oraz córki: Maryę(późniejszą księżną Kurbską), Zofię(późniejszą księżną Połubeńską), Hannę(zamężną za kniazia Olizara Kierdejowicza Mylskiego herbu Kierdeja), Fedkę(Fedorę)(późniejszą księżną Sołomerecką) i Olenę(późniejszą księżną Sapieżynę). Zmarł pod koniec 1536 lub na początku 1537 roku. Kniaź Fedor z pierwszego małżeństwa i Andrzej z drugiego zmarli młodo. Przed 1547 roku mowa jest już tylko o księciu Iwanie-Janie(Januszu) i Semenie. Iwan-Jan(Janusz) książę Holszyńsko Dubrowicki ożenił się z Elżbietą Anną, córką księcia Mikołaja Radziwiłła i Elżbiety Nosiłowskiej. Zmarł w 1549 roku bezpotomnie.  Jego brat książę Włodzimierz ożeniony z księżniczką Maryną Sołomerecką zmarł bezpotomnie zabity w 1545 roku przez Tatarów podczas polowania. Książę Semen ożeniony był z księżną Anną Elżbietą Radziwiłłówną, siostrą królowej Barbary. Zmarł bezpotomnie jako ostatni męski przedstawiciel rodu. Ostatnią z rodu była Marya księżniczka Holszańska-Dubrowicka. Marya wychodzi za mąż: po raz pierwszy za Montholta a właściwie Montowta lub Montowtowicza h.własnego (w 1556 roku była już wdową), po raz drugi za MichałaTyszkiewicza h.Leliwa (znanego jako Michajło Tichnowicz Koziński)(za mąż wyszła prawd. już w 1556 lub 1557 roku), kasztelana łuckiego. Zmarł w 1569 roku. Po raz trzeci w roku 1571 roku wychodzi za mąż za kniazia Andrzeja Michajłowicza Kurbskiego-Krupskiego h.Lewart(1528-1583), pochodzącego z dynastii Rurykowiczów Jarosławskich, jednego z najbliższych współpracowników cara Iwana IV Groźnego, który po klęsce wojsk rosyjskich w bitwie pod Czaśnikiem i zesłaniu do Dorpatu, w 1564 roku przeszedł na stronę Polski i Litwy. Od swojej żony, Maryi Holszańskiej-Dubrowickiej otrzymał zapis na Dąbrowicę, które później w wyniku procesu utracił. W 1578 roku doszło do rozwodu z kniaziem Andrzejem Kurbskim-Krupskim. Majątek przypadł synowi z pierwszego małżeństwa Andrzejowi Montowtowi. Zmarła w 1586 roku. Po wygaśnięciu rodu książąt Holszańskich-Dubrowicckich w drugiej połowie XVI wieku, księstwo stało się prywatnym majątkiem należącym do spadkobierców książąt Holszańskich-Dubrowickich: Kierdeja–Mylskich h.Kierdeja, książąt Sołomereckich herbu Rawicz odm., Firlejów herbu Lewart, książąt Sapiehów herbu Lis odm., książąt Wiśniowieckich herbu Korybut, książąt Ogińskich herbu Oginiec, książąt Dolskich herbu własnego. Ostatnia dziedziczka z Dolskich w pierwszej połowie XVIII wieku wyszła za mąż za Józefa Scypiona herbu własnego, starostę lidzkiego. Później w rękach hrabiów Brzostowskich. Od Michała Brzostowskiego po 1764 roku dzierżawił majątek Wilhelm Jan Broel-Plater(*1715-+1769), syn Jana Wilhelma i księżniczki Heleny Filipiny Ogińskiej, ożeniony z Petronelą Nagórską herbu Leszczyc(lub Pobóg odm.). W 1771 roku majątek zakupił Józef Antoni Wilhelm Broel-Plater herbu własnego i w rękach rodziny Broel-Plater majątek pozostawał do 1939r. W 1740 roku z inicjatywy Kazimierza Pniewskiego powstało kolegium, które stało się jedną z najświetniejszych szkół na Polesiu. Jego absolwentami byli: poeta i żołnierz legionów Dąbrowskiego Cyprian Godebski(1765-1809r.), poeta i dramaturg Alojzy Feliński(1771-1820) czy historyk i bibliotekarz Łukasz Gołębiowski(1773-1849). W 1832 roku szkoła została przez władze carskie zlikwidowana.

 

ZAMEK

Od XIII/XIV wieku na terenie miejscowości stał zamek. W 1502 roku został zdobyty i zniszczony przez Tatarów. Zamek książąt Holszańskich w XVII wieku był w ruinie, niezamieszkały. Pod koniec XVIII wieku pozostały z niego tylko wały i resztki murów. Hrabia Józef Antoni Wilhelm Broel-Plater(ur.13.06.1750 Szatejki), pierwszy właściciel Dąbrowicy za swą siedzibę obrał położony w pobliżu folwark Worobin, gdzie zbudował dwie klasycystyczne oficyny i bibliotekę. Pałac nigdy nie powstał(wg Słownika geograficznego Królestwa Polskiego pałac był, zniszczony w 1917r.). Rodzina hrabiów Broel-Plater do 1939 roku mieszkała w oficynie.

Tartak na terenie majątku

Dzieje hrabiów Broel-Plater herbu własnego na Dąbrowicy

1- Józef Antoni Wilhelm Broel-Plater(13.06.1750 Szatejki) syn Wilhelma Jana i Petroneli z Nagórskich. Po sprzedaniu w 1771 roku dóbr zajnowskich w tym samym roku zakupił Dąbrowice od Michała Brzostowskiego. W Worobinie zbudował swoją rezydencję. Posiadał również Pulmy koło Wołdawy i Zahorodzia koło Krzemieńca. Komandor maltański. W 1776 roku poseł na sejm żmudzki. W 1788 roku poseł na sejm wielki. W 1790 roku otrzymał order Świętego Stanisława, w 1792 roku- order Orła Białego. W Worobinie posiadał dużą bibliotekę i piękne zbiory dzieł sztuki. Zmarł w Worobinie 02.09.1832 roku. Pochowany w kaplicy grobowej na cmentarzu w Dąbrowicy. Ożeniony z Teresą Abramowicz(Abrahamowicz) herbu własnego vel Jastrzębiec odmienny(*1754-+1826). Była córką Jerzego, starosty starodubowskiego i Marcjanny(Marii) Dernałowicz herbu Lubicz, a wnuczką, po ojcu: Andrzeja Abramowicza, dziedzica Wornian i N.Ogińskiej. Było jej to drugie małżeństwo- pierwszym mężem był Tadeusz Śliźnia, sędzia ziemski grodzieński.

Dzieci Józefa Antoniego Wilhelma i Teresy:

a. Anna Julia(*1776-+1845), zamężna dwukrotnie: 1-mo za hrabiego Karola Krasickiego herbu Rogala, właściciela Rłuszy, 2-do za generała wojsk rosyjskich Stanisława Szostakowskiego.

b. Gracjan Wiktor(+19.12.1784)

c. Jan Norbert(*1778-+1786)

d.  Franciszek Ksawery(*1786)

e. Konstancja(*1782-+1874)- W 1800 roku poślubiła hrabiego Stanisława Manuzzi, syna hrabiego Mikołaja Manuzzi(a de fakto syna króla Stanisława Augusta Poniatowskiego) i Jadwigi Strutyńskiej herbu Sas, marszałka bracławskiego i dziedzica Belmontu, Opsy, Bohiń, Złotego i innych wsi w powiecie jezioroskim. Małżeństwo bezdzietne.

f. Filip Nereusz Gracjan Wiktor(*1784-+04.11.1838r.). Żołnierz armii Księstwa Warszawskiego. Przez kilka lat był wizytatorem szkół w guberniach kijowskiej, podolskiej i wołyńskiej. Zajmował stanowisko wicegubernatora wołyńskiego. Po 1821 roku usunął się z życia publicznego i zamieszkał w willi w Odessie. Kawaler. Prawd. pod koniec życia ujawniła się choroba psychiczna. Pochowany w Odessie.

g. Ignacy Wilhelm(*1791-+1854)- W 1825 roku poślubił Idalię Adelajdę Sobańską herbu Junosza(+1891), córkę Michała i Wiktorii Orłowskiej herbu Lubicz. Mason. W 1829 otrzymał z rąk cara Mikołaja I tytuł hrabiowski. Poza Dąbrowicą posiadał Pulmę, Belmont i Bohim. W 1833 zakupił od księcia Eustachego Sanguszki zakupił Lińce(Ilińce) w powiecie lipowieckim.

Z tego małżeństwa:

a. Konstanty Michał Antoni Ignacy(*02.03.1828 Belmont-+18.12.1886r.Hietzing pod Wiedniem). W 1853 roku poślubił Beatryczę Marię Apolonię Malfatti de Manteregia(*16.12.1822 Wiedeń-+10.07.1887 Hietzing),

córkę Jana Malfatti de Manteregia(lekarza nadwornego cesarza Austrii i króla Prus, przyjaciela Fryderyka Chopina) i Heleny Ostrowskiej herbu Rawicz. W 1852 roku ukończył Cesarską Akademię Sztuk Pięknych w Petersburgu, jako dyplomowany architekt. Jego projektu zbudowana kaplica w Hrycowie, w powiecie zasławskim. Dziedzic klucza linieckiego(Lińce vel Ilińce) w powiecie lipowieckim w guberni kijowskiej. Brał udział w powstaniu styczniowym. Zesłany na Syberię a majątek w 1867 roku uległ konfiskacie. Po powrocie z Syberii zamieszkał z rodziną w Austrii. Miał dwóch synów:

a. Konstantego Marię Jana Edwarda Włodzimierza. (*1855 Lińce-+?). Od 1874 roku służył w wojsku austriackim. W 1885 roku poślubił Matyldę Marię Adelę van Suttner(*15.08.1859-+08.09.1894r.), córkę barona Gustawa Ferdynanda Daniela van Suttner, ordynata na Altprerau w Dolnej Austrii, i Adeli Rudolfiny Henriette Arioli von Morkowitz.

b. Jana Chrzciciela Ignacego Antoniego(*19.05.1858-?). Służył w wojsku austriackim. W 1890 poślubił Joannę von Thun und Hohenstein(*04.05.1861-?), córkę hrabiego Józefa Oswalda i Joanny zu Salm-Reiffercheid. Miał dwie córki:

b.1. Maria Beatrycze Aleksandryna Ernestyna(*03.09.1892 Neukloster-+?)

b.2. Jadwiga Klotylda Olga Maria(*08.08.1896 Graz-+?). W 1918 roku poślubiła hrabiego Jana von Lebedur-Michaln auf Schoberitz.

b. Włodzimierz Ignacy Wiktor Michał Antoni Stanisław Gotard Kazimierz-(*18.11.1831-06.04.1906r. Opsa). W 1870 roku poślubił Marię Ludwikę hrabiankę Plater-Zyberk(*1845-+1926), córkę Kazimierza i Ludwiki z Borewiczów. Małżeństwo bezdzietne. Bibliofil i kolekcjoner. Pracował nad historią rodu Broel-Platerów, które podobno ukończył ale rękopis zaginął w 1917 roku. Do 1880 roku wymieniany jako współwłaściciel dóbr Dąbrowica z bratem Wiktorem. W latach 1882-1900 jest dziedzicem wsi Kotiużynce w powiecie krzemienieckim oraz wsi Krywica vel Krzywica i Zaleszany w powiecie rówieńskim. Od 1893 roku na stałe mieszka w Petersburgu. W 1857 roku od księżnej Abamelik nabył Wiśniowiec z miasteczkiem i zamkiem. Księżna Abamelik zakupiła Wiśniowiec od hrabiego Andrzeja Mniszcha i sprzedała majątek ze znacznym zyskiem hrabiemu Broel-Plater. Zamek zawierał pamiątki po Wiśniowieckich i Mniszchach. Z powodu kłopotów finansowych musiał sprzedać Wiśniowiec. Większość pamiątek zdołał wywieść do Dąbrowicy.

c. Wiktor Bolesław Ignacy Michał(*14.11.1834-+22.12.1843)

d. Maria Wiktoria Dezyderia Idalia(*09.02.1840-+07.09.1846)

e. Wiktor Marian Ignacy Michał Antoni(*21.08.1843 Belmont-+ 12.07.1911r. Neuheim). Dziedzic rozległych dóbr na Wołyniu. Właściciel Dąbrowicy z Worobinem oraz Pulmy i Hrabowa w powiecie włodzimierskim. W 1887 roku poślubił Helenę Aleksandrę Marię Potocką herbu Pilawa(*29.04.1863-+?), owdowiałą po Karolu Potockim, córkę Witolda Potockiego i Marii Florkiewicz herbu Ozdoba. Mieli trzech synów:

1.e. Ignacy(*25.12.1888r-+22.11.1918r. Dąbrowica)

2.e. Antoni(*02.08.1890r-+22.11.1918r. Dąbrowica). Bracia zamordowani przez Ukraińców, którzy spalili dwór wraz z pamiątkami rodzinnymi.

3.e.Witold(*14/26. 04.1893-+01.06.1962 Wrocław). Właściciel Dąbrowicy-Worobin i Pulmy na Wołyniu. Po tragicznych wypadkach w Dąbrowicy-Worobinie w 1918 roku, opuścił Worobin i zakupił Osiecz koło Włocławka. Drugą rezydencją był pałacyk przy ul. Barbary 10 w Warszawie. Po wuju Feliksie zmarłym bezdzietnie odziedziczył Belmont i Bohiń w województwie wileńskim. Był dwukrotnie żonaty. 1-mo z Anielą Potocką, córką Tomasza i Ludwiki hrabianki Bnińskiej, a po jej zgonie w dniu 25.03. 1924r., zaślubił w 1925 roku Ludwikę Czarnecką, córkę Zygmunta i Marii Działowskiej herbu Prawdzic. Zmarł we Wrocławiu w 1962 roku i tu został pochowany.

Dzieci z pierwszego małżeństwa:

1.e- Witold(*15.07.1922r.-+16.08.1944-zginął w powstaniu warszawskim

2.e-Maria(*08.09.1919r.). W 1948 roku poślubiła hrabiego Adama Chodkiewicza z Młynowa

Z drugiego małżeństwa:

1.e-Bracia Zygmunt*26.08.1926r-+16.08.1944r.) i Aleksander(*18.06.1930-+19.08.1944r)- zginęli w powstaniu warszawskim

2.e-Ludwik(*17.08.1932) mgr inż. budownictwa wodnego

3.e-Krzysztof(*17.01.1934), absolwent Uniwersytetu Wrocławskiego, polonista

4.e- Barbara(*05.10.1935r.- inż. oceanolog

5.e- Elżbieta(*01.08.1943r.)

f. Karol Ignacy Antoni Michał(*23.01.-22.02.1846)

g. Feliks Witold Marian Antoni Michał(*23.05.1849-+1924r.). W 1891 roku poślubił Elżbietę Potocką herbu Pilawa(*1874-03.04.1960), córkę Rodryka, dziedzica Chrząstowa, i Marii Niezabytowskiej herbu Lubicz. Małżeństwo bezdzietne.

POTOTURÓW-POTUTORÓW

Opublikowany przez

Wieś położona obecnie w obwodzie tarnopolskim, w rejonie Szumskim na Ukrainie. W 1513 roku Zygmunt I nadał wieś Bobuszowi Bobowitynowi herbu Korczak. Do 1939 roku właścicielem majątku był Eustachy Jan  Colonna-Czosnowski herbu Kolumna(Roch, Pierzchała). Kiedy dokładnie wieś stała się własnością rodziny Colonna-Czosnowskich nie ustaliłem. Rodzina wywodząca się z Mazowsza, od XVII wieku pojawiła się na Wołyniu. Jak podaje syn ostatniego właściciela  majątku, Karol, jego rodzina wywodzi się z Mazowsza pisząc się z Obór i Czosnowa pod Warszawą. Jan Antoni Colonna-Czosnowski(*1724- ok.1747), kasztelan wyszogrodzki, trzeci syn Karola Stanisława, podczaszego zakroczymskiego i kasztelana warszawskiego, ożeniony z Ormianką ze Lwowa Anną Mańczukiewicz( Mańczukowska), córka Mikołaja Szymona i Eufrozyny z Nurkiewiczów, zakupił dobra na Wołyniu. Miał trzech synów: Józefa, Ignacego i Jana. Jan(*1724) ożeniony z hrabianką Teklą Skarbek h. Awdaniec, córką hrabiego Rafała Ludwika i Teresy z d. Bogusz herbu Półkozic, zakupił klucz honorowiecki z Radoszówką. Miał trzech synów i dwie córki. Najmłodszy z rodzeństwa Jan Nepomucen(*1791-+1869), marszałek szlachty krzemienieckiej ożeniony z Marią(Marianną) Bożeniec-Jełowicką(*1824-+1896) herbu własnego, córką Jana Felicjana i Cecyli z d. Ostrowskiej, miał jedenaścioro dzieci, z czego przeżyła jedna córka i ośmiu synów. Wszystkie dzieci urodzone w Radoszówce. Prawdopodobnie od połowy XIX wieku rodzina przeniosła się do Pototurowa, gdzie stał dwór. Najstarszy z synów Karol Czesław(*06.08.1847-+1933) ożenił się z Krystyną Jaroszyńską h. własnego(+1919), córką Henryka z Tywrowa i  Franciszki Gadomskiej. Miał dwójkę dzieci: córkę Marię za Stanisławem Radzimińskim i Eustachego Jana. Eustachy Jan Colonna-Czosnowski urodził się we Lwowie dnia 3 maja 1883 roku.  W tym czasie jego rodzina posiadała latyfundium ziemskie z siedzibą w Radoszówce(powiat krzemieniecki), Oborę i Pototurów, częściowo utracone po traktacie ryskim. W spisie właścicieli ziemskich z 1930 roku odnajdujemy Karola Colonna-Czosnowskiego, właściciela Radoszówki, Eustachego Colonna-Czosnowskiego, właściciela Pototurowa i Piotra Colonna-Czosnowskich, właściciela Obór, wszystko w powiecie krzemienieckim. Eustachy Jan Colonna-Czosnowski ukończył V Gimnazjum Klasyczne w Kijowie, a następnie w latach 1900-1905 studiował prawo na Uniwersytecie św. Włodzimierza w Kijowie oraz na Uniwersytecie Jagiellońskim w Krakowie. Przebywał na stypendium Francji i Włoszech. Po powrocie do kraju w latach 1906-1918 pracował w Dyrekcji Towarzystwa Wzajemnych Ubezpieczeń(Asekuracji) w Kijowie. Był też członkiem zarządu kijowskich zakładów budowy maszyn Gretera i Kriwanka oraz pełnił funkcję kontrolera gospodarstw rolnych czterech podolskich cukrowni(Czarnomin, Gniewań, Kordelówka i Tomaszpol). W 1919 roku po zajęciu Kijowa przez wojska radzieckie pracował w „Sownarchozie”. Po zajęciu Kijowa przez wojska atamana Petlury i utworzeniu polskiego konsulatu, Czosnowski objął stanowisko szefa Wydziału Repatriacyjnego. Po zajęciu Kijowa przez wojska bolszewickie w lutym 1020 roku Czosnowski wraz z konsulatem ewakuował się do Krzemieńca, gdzie objął funkcję wiceprezesa tamtejszego „Ziemstwa”, instytucji samorządu terytorialnego, złożonego z przedstawicieli ziemiaństwa, mieszczan i zamożnych chłopów. 29 kwietnia 1920 roku we Lwowie ożenił się z Klementyną Jaxa-Małachowską(1891-1979), z którą miał syna Karola(*24.02.1921-+17.10.2015) oraz córkę Krystynę(późniejszą Dembińską), urodzoną 24 stycznia 1922 roku. Po zajęciu Krzemieńca prawdopodobnie małżeństwo uciekło do Lwowa i tam osiadł poświęcając się pracy pisarskiej oraz studiom historycznym. Na Wołyń do majątku powrócił w połowie lat 30-ych. W tym czasie był w separacji z żoną, która zamieszkała z córką w Oborach, które należały do nieletniego syna Karola. Majątek ten leżący kilka kilometrów od Pototurowa odziedziczył po bracie jego dziadka, Piotrze Colonnie-Czosnowskim. Eustachy Jan zamieszkał w Pototurowie. W 1939 roku po wybuchu wojny uciekli do Krzemieńca gdzie przebywał z Rodziną do 1945 roku. Syn w trakcie ucieczki do Angli przez Litwę i Szwecję, złapany przez bolszewików wylądował w gułagu w Republice Komi na Uralu. Sam Eustachy Jan w ramach wysiedlenia dnia 18 lipca 1945 roku przybył do Bytomia, gdzie połączył się z rodziną, zoną i córką. Od 20 sierpnia 1945 roku rozpoczął pracę w Archiwum Miejskim w Bytomiu, od października 1945 do grudniu 1946 był przewodniczącym Miejskiej Komisji Weryfikacyjnej Do pracy w archiwum wrócił w grudniu 1946 roku. W tym czasie był zmagał się z neuralgią nerwu trójdzielnego oraz astmą. Ze względu na wiek i zły stan zdrowia pracę w archiwum zakończył w lutym 1952 roku. Zmarł 16 sierpnia 1954 roku w Bytomiu i tamże pochowany na cmentarzu „Mater Dolorosa”. Był ostatnim właścicielem Pototurowa. Syn Karol urodzony dnia 24 lutego 1921 roku po 1,5 rocznym pobycie w gułagu zaciągnął się do armii generała Andersa przechodząc z nią cały szlak bojowy. Po wojnie osiedlił się w Wielkie Brytanii, gdzie zajął się prowadzeniem własnej firmy oraz hobbystycznie jeździectwem i polowaniami. W 1948 roku ożenił się z Marią Heydel h. własnego. Małżeństwo było bezdzietne. Zmarł 22 października 2015 roku w wieku 95 lat. Swoje wspomnienia zawarł w książce wydanej w 2007 roku pt. „Na łasce losu. Wspomnienia 1939-1999”

DUBNIKI

Opublikowany przez

Miejscowość obecnie położona na Białorusi w rejonie ostrowieckim obwodu grodzieńskiego, do 1945 roku w granicach II Rzeczpospolitej Polskiej wchodząc w skład powiatu wileńskiego województwa wileńskiego. Pierwszymi znanymi właścicielami wsi była rodzina Abramowiczów herbu Lubicz odm.. Później wymienia się rody: Kociełłów i Brzostowskich herbu Strzemię. W 1808 roku od Brzostowskich(wg Aftanazego) lub Dowgiałłów herbu Zadora(inna wersja) majątek o powierzchni 6000 hektarów nabył Tomasz Mineyko herbu Gozdawa(1730-+1834). Był synem Franciszka. Był starostą stokliskim, pisarzem ziemskim kowieńskim, najdłużej żyjącym posłem na Sejm Czteroletni, biorący udział w uchwalaniu Konstytucji 3 Maja. Brał czynny udział w Powstaniu Kościuszkowskim. Żonaty był z Przesmycką. Po Tomaszu majątek przejął jego syn, Michał Mineyko, sędzia kowieński, ożeniony z Anielą Szabuniewicz. Kolejnym właścicielem Dubnik był syn Michała, Tomasz(*1806-+1857), marszałek szlachty, żonaty z Emilią Wawrzecką(*1812-+1878), córką Michała i matki z domu Łopacińska. Był osobą z olbrzymią nadwagą. Ważył około 290 kg. Poza jedzeniem lubił grać w karty. Po Tomaszu majątek odziedziczył jego syn, Bronisław(*1846-+1887). Był absolwentem Szlacheckiego Instytutu Ziemskiego w Wilnie, później ukończył chemię w Instytucie Technologicznym w Petersburgu. Powstaniec styczniowy. Żonaty z Anną hrabianką Morykoni(*1854-+1937), córką Lucjana i Ludwiki z domu Ledóchowskiej. Ostatnim właścicielem Dubnik był syn Bronisława i Anny, Ludwik Mineyko(*1883-+1920), ożeniony z Józefą Vismin(*1889-+1976). Ludwik Mineyko chodził do szkoły w Warszawie, ukończył Akademię Rolniczą w Dublanach koło Lwowa. Rozstrzelany przez bolszewików w 1920 r.

MAJĄTEK W DUBNIKACH I DWÓR

W XVII wieku został wybudowany dwór drewniany, istniejący do pierwszej połowy XIX wieku. W 1878 roku Bronisław Mineyko buduje nowy dwór według projektu inż. Wojnickiego w „stylu rosyjskim”. Wybudowany na planie nieregularnego prostokąta, dwukondygnacyjny, w parterze murowany, piętro drewniane. Kryty dachem czterospadowym. Nad dworem dominowała kwadratowa wieża z balkonem. Dwór otoczony parkiem o pow. 10 ha, ze stawem i wysepką na niej. Podczas I wojny światowej częściowo zdewastowany, zwłaszcza biblioteka i archiwum. Obecnie w ruinie.

BIAŁA WAKA

Opublikowany przez

Miejscowość położona obecnie na Litwie, osiedle Wilna,  do 1945 roku w granicach II Rzeczpospolitej Polskiej. Dawna własność  książąt Radziwiłłów. W XVIII wieku Biała Waka należy do Antoniego Oskierki herbu Murdelio(*ok.1670-1734), posła na sejm, pisarza wielkiego litewskiego, kasztelana nowogródzkiego. Był synem Michała. podsędka mozyrskiego i Konstancji z Jeleńskich, sędzianki mozyrskiej. Przez kilkadziesiąt lat był stronnikiem książąt Radziwiłłów. Był dwukrotnie żonaty. Pierwszą żoną ok. 1700 roku była Zofia Stadnicka-Kolenda, córka Adama Kolendy herbu Bełty, drugą ok. 1710 roku była kalwinka, Anna Grabowska z Konopnicy, córka Marcina Grabowskiego herbu Oksza, sędziego grodzkiego wołkowyskiego. Z pierwszego małżeństwa pozostawił dwóch synów: Gerwazego Ludwika(*ok.1700-+1771), referendarza litewskiego, działacza sejmikowego, żonatego z Teresą z Tyzenhausów i Rafała Alojzego(*1708-+1767), marszałek mozyrskiego, działacza sejmikowego. Był trzykrotnie żonaty: 1-mo z Pawszanką, 2-do z Stanisławą Teresą ks. Ogińską, 3-tio z Siliczówną. Z drugiego małżeństwa miał czterech synów: Michała Stefana(*1712), w służbie pruskiej, zmarłego bezpotomnie, Bogusława Leopolda, chorążego mozyrskiego, posła na sejm 1778, pisarza dekretowego litewskiego, Kazimierza Macieja, marszałka powiatu mozyrskiego, kasztelana mozyrskiego i Marcina Teodora oraz sześć córek: Konstancję Zofię(*1713), Marię Katarzynę(*1714), Ewę Ludwikę(*1716), Marię Teresę(*1725), Teofilę Elżbietę(*1728) i Anielę Katarzynę(*1731). Posiadał liczne dobra. Część majątku testamentem odstąpił swojemu bratu Franciszkowi Michałowi, stolnikowi mozyrskiemu. Białą Wakę odziedziczył jeden z jego sześciu synów. Później Biała Waka należała do Żmijewskich herbu Ślepowron i Olizarów herbu Radwan. W 1838 roku Białą Wakę zakupił Aleksander hrabia Łęski herbu Ostoja(+1881), marszałek miński i wileński. Po nim dobra odziedziczył jego syn, Hilary hrabia Łęski(*1838-+1920), żonaty z księżną Marią Drucką-Lubecką(*1852-+1936) herbu Druck, córką Ignacego Józefa i Adeli Światopełk-Mirskiej herbu Białynia. Miał siostrę Aleksandrę zaślubioną hrabiemu H. Ledóchowskiemu. Z Marią miał czworo dzieci: Marię(*1874-+1958), zamężną za Henryka Krasińskiego, Włodzimierza Maria Mariana, Marię Magdalenę(*1883-+1936) zamężną za Cezarym Hallerem von Hallenberg(zginął w powstaniu śląskim 1921r.), bratem gen. Józefa Hallera, właściciela majątku Mańkowicze i Adelajdę(*1888-+1942) zamężną za hrabiego Bronisława Lasockiego, właściciela majątku Wilianów koło Wilna. Po śmierci Hilarego majątek odziedziczył syn, Włodzimierz Maria Marian hrabia Łęski(*1879-+194). Ukończył gimnazjum w Wilnie, studiował w Petersburgu. W 1905 roku brał udział w wojnie rosyjsko-japońskiej. W Białej Wace założył fabrykę zapałek oraz stawy rybne, wybudował młyn. Był współfundatorem Teatru Polskiego w Warszawie. Ożeniony z Marią Olgą hrabianką Broel-Plater(*1895-+1983) herbu własnego, córką Wilhelma Karola(*1859-+1911), właściciela Abramowska i Pirewicz oraz Felicji z Pereswiet-Sołtanów(*1861-+1956). Miał z nią dwie córki: Krystynę(*1914-+2010), zamężna za Jerzego Jasieńskiego herbu Rawicz(*1913), synem Władysława , właściciela majątku w Poszuszwie, muzykiem i prawnikiem oraz Marię Teresę(*1925-?) zamężną za Zdzisławem Pietrzykowskim. W 1939 roku po zajęciu tych ziem przez wojska radzieckie pozbawiony przez władze radzieckie majątku. W 1940 roku aresztowany podczas przekraczania granicy Litwy z Prusami Wschodnimi. Początkowo osadzony w Mariampolu i Kownie, wiosną przewieziony do Moskwy i skazany na 5 lat zesłania do Uzbekistanu. Prawdopodobnie z powodu choroby zmarł w Moskwie(jedna wersja) lub w Samarkandzie(druga wersja) w 1941 roku.


PAŁAC

Zbudowany w 1873 roku przez Hilarego hrabiego Łęskiego pałac zaprojektowany był przez nieznanego wileńskiego architekta. Jest to budynek murowany, dwukondygnacyjny, zbudowany na nieregularnym planie zbliżonym do prostokąta, z wieżą ośmioboczną trójkondygnacyjną zakończoną krenelażem. Budynek podpiwniczony. Po 1945 roku majątek zajęty przez władze radzieckie. Pałac zdewastowany i rozkradziony. Przez krótki okres czasu w pałacu mieściła się administracja sowchozu, stołówka, inne instytucje. Przez kilka lat od 1962 roku w pałacu działało technikum rolnicze. Od połowy lat 60-tych opuszczony, popadający w ruinę. Obok dawna oficyna.

DWÓR

W Białej Wace znajdował się dwór zbudowany prawd. przez książąt Radziwiłłów, zamieszkały do momentu wybudowania pałacu przez hrabiów Łęskich.

 

Włodzimierz  hrabia Łęski, siedzi drugi od lewej

 

od lewej-Włodzimierz hrabia Łęski stoi w ostatnim rzędzie, na drugim  środkowym zdjęciu siedzi trzeci od lewej w ostatnim rzędzie, od prawej zdjęcie-  hrabia stoi pierwszy z lewej

 

Bzowski- administrator Białej Waki Łęskich

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

hrabia Aleksander Iliński-Kaszowski (*1928)

POMORZANY

Opublikowany przez

Miejscowość położona obecnie na Ukrainie w obwodzie lwowskim, w rejonie przemyślańskim, do 1945 roku miasteczko położone w granicach Rzeczpospolitej Polskiej w województwie podolskim. Leży nad rzeką Złota Lipa. W latach 1340-1350 Mikołaj Świnka herbu Świnka na polecenie króla polskiego, Kazimierza Wielkiego buduje zamek, wokół którego w latach późniejszych powstała miejscowość. Należące do Świnków Pomorzany, prawnuczka Mikołaja Anna Skarbkowa wniosła w wianie mężowi, Zygmuntowi z Oleśnicy Sienińskiemu(Sienieńskiemu) herbu Dębno(+1497). W 1619 lub 1620 roku Pomorzany od Krzysztofa Sienieńskiego kupił Jakub Sobieski herbu Janina, kasztelan krakowski, ojciec króla Jana III Sobieskiego. Po Jakubie Pomorzany odziedziczył Jan III Sobieski a następnie jego syn, królewicz Konstanty(+1726) a po jego śmierci jego starszy brat Jakub(+1737). Po śmierci Jakuba Sobieskiego majątek odziedziczyła jego córka, Maria Karolina de la Tour d`Auvergne księżna de Bouillon(*1697-+1740), ostatnia potomkini w linii agnatycznej Jana III Sobieskiego. W 1740 roku Maria Karolina zapisała cały swój majątek dawnej swojej miłości, księciu Michałowi Radziwiłłowi herbu Trzy Trąby(*1702-+1762). Zaniedbany majątek w 1765 roku od Hieronima księcia Radziwiłła nabył na poczet sumy zastawnej Stanisław Kostka Pruszyński herbu Rawicz(+1796). Od 1788 roku na podstawie kupna z prawem dziedziczenia stał się ich pełnoprawnym właścicielem. Stanisław Pruszyński, syn Wawrzyńca, skarbnika i wojskiego kijowskiego, oraz Katarzyny Humnickiej, żonaty był z Różą Stempkowską, z którą miał pięć córek i jednego syna Józefa Aleksandra kolejnego dziedzica Pomorzan. Świetnie wykształcony, akredytowany przy nuncjaturze papieskiej Wiedniu, otrzymał tytuł hrabiego Lateranu, kawaler Orderu Złotego Runa. Ożeniony z N. Pawszanką herbu Leliwa miał dwie córki: Anielę i Emilię. Zamężne były kolejno ze swym kuzynem Erazmem Pruszyńskim(+1841), synem Antoniego i Rozalii Olizarówny. Ze swymi dwiema żonami miał cztery córki i dwóch synów: Józefa Ludwika, który otrzymał Pomorzany i Połatycze oraz Wincentego, który otrzymał Korosiatycze i Borową. Józef Pruszyński zmarły w 1875 roku, ożeniony z Izabellą hrabianką Rzyszczewską, córką generała Gabryela i Celestyny księżniczki Czartoryskiej. Majątek po Józefie Ludwiku odziedziczyli: Stanisław Napoleon(*1857-+1929), ożeniony z Józefą Benesch, Gabriel ożeniony z Antoniną Mysłowską herbu Rawicz oraz Józef ożeniony z Honoryną Olizarówną oraz córka Maria, żona Ludwika Oraczewskiego herbu Śreniawa, dziedzica Morawicy. Wkrótce po śmierci ojca, w 1879 roku sprzedali Pomorzany hrabiemu Romanowi Potockiemu herbu Pilawa(wg Jana Pruszyńskiego-Spotkanie z Zabytkami z 2007r. hrabiemu Stanisławowi Potockiemu). Ostatnim właścicielem Pomorzan był syn Romana i ks. Elżbiety z Radziwiłłów Jerzy hrabia Potocki(*1889-+1961), senator i ambasador Polski w Stanach Zjednoczonych, żonaty z Peruwianką Susaną de Yturregui y Orbegoso. Miał z nią jednego syna, Stanisława Alfreda Jerzego(*1932-+2014), zamieszkałego w Peru. Był ostatnim z łańcuckiej linii hrabiów Potockich.

 

 

 

Elżbieta z ks. Radziwiłłów hr. Potocka, matka Jerzego

 

 

ZAMEK

Prawdopodobnie „na fundamentach” zamku zbudowanego za czasów Michała Świnki, na sztucznie usypanym wzgórzu w połowie XVI wieku Jan Sieniński(+1600) buduje zamek. Zbudowany na planie czworoboku z czterema umieszczonymi w narożach cylindrycznymi basztami i wewnętrznym dziedzińcem. Pod zamkiem znajdowały się piwnice z otworami strzelniczymi. W środku skrzydła północnego, pod wysoką wieżą, mieściła się brama wjazdowa do zamku. Niszczony przez najazdy tatarskie, odbudowywany.  Za czasów Radziwiłłów popadł w ruinę, zwłaszcza po pożarze budowli w 1771 roku. Odrestaurowany przez Pruszyńskich. W latach 1915-1920 zamek uległ częściowemu zniszczeniu. Odbudowany przez hrabiego Jerzego Potockiego. Złoty okres rezydencji przypadł na czasy rodziny Pruszyńskich, a zwłaszcza hrabiego Józefa. Zgromadził on bogatą kolekcję obrazów liczącą ponad 300 pozycji, w tym płótna Rembrandta, da Vinci czy Michała Anioła, zbiór rycin liczący ok. 10000 pozycji, zbiór monet, bibliotekę. Po sprzedaniu Pomorzan hrabiom Potockim zbiór uległ rozproszeniu.

 

 

PODKAMIEŃ

Opublikowany przez

Podkamień do 1945 roku miejscowość gminna,  położona w województwie tarnopolskim, w powiecie brodzkim. Obecnie położona na Ukrainie w obwodzie lwowskim, w rejonie brodzkim. Podkamień położony jest u stóp Góry Różańcowej, na której szczycie położony jest kościół i klasztor dominikanów. Wg jednej z wersji klasztor założył św. Jacek Odrowąż(*1183-+15.08.1257) w XIII wieku. Samo miasteczko zbudowane zostało przez Piotra z Żabokruk Cebrowskiego herby Hołobok . Na szczycie góry buduje zamek oraz kościół. Całe wzgórze zamkowe wraz z kościołem przekazał dominikanom, którzy rozbudowują kościół i klasztor poświęcony w 1464 roku  przez biskupa lwowskiego. Po śmierci Piotra w 1498 roku dobra w spadku otrzymała wdowa wraz z dziećmi: Zuzanną i Wincentym. W 1519 roku zamek i kościół zniszczone przez najazd księcia moskiewskiego Wasyla III i cara perekopskiego. W jaki sposób majątek dostał się w ręce Marcina Kamienieckiego herbu Pilawa nie wiadomo. Jedna wersja mówi, że w 1524 roku Wincenty Cebrowski zrzekł się wsi na rzecz Marcina Kamienieckiego. Kolejnym właścicielem Podkamienia był Jan Daniłowicz na Olesku herbu Sas , który wykupił Podkamień od Kamienieckich. Na początku XVII wieku dobra są w rękach Cetnerów herbu Przerowa . W 1612 roku Baltazar Cetner ponownie sprowadza dominikanów do Podkamienia i jest to początek budowy nowego klasztoru i kościoła na wzgórzu, która została ukończona dopiero w 1695 roku. Miejsce to odwiedzili królowie Polski: Michał Korybut Wiśniowiecki i Jan III Sobieski. Przez kilkadziesiąt lat prowadzono prace fortyfikacyjne, w tym czasie wykopano studnię głębokości 94 metrów(kopano ją przez 18 lat). Na terenie klasztoru działała szkoła dla ubogiej młodzieży szlacheckiej. Podczas I wojny światowej spłonęła biblioteka oraz zawaliła się wieża kościelna. Po II wojnie światowej w klasztorze urządzono więzienie, później szpital psychiatryczny. Władze ukraińskie oddały klasztor zgromadzeniu zakonnemu, Studytom. Podczas rzezi wołyńskiej w murach klasztoru schroniła się ludność cywilna oraz żołnierze AK. W dniach 12-16 marca 1944 roku klasztor zaatakowany został przez bandy UPA, został doszczętnie rozgrabiony i zniszczony. W tym czasie zabito 400-600 osób, w całej okolicy zamordowanych zostało ok. 2000 tysiące ludzi. Cudowny obraz Matki Bożej Podkamieńskiej został uratowany. Przez Krzemieniec, Lwów, Kraków trafił w 1959 roku do Wrocławia, do kościoła pw. św. Wojciecha. W krypcie rodzinnej Cetnerów w kościele klasztornym został pochowany Mikołaj Cetner w 1644 roku oraz Stefan Aleksander Potocki(1727)- wojewoda bełski.

 

DUBNO

Opublikowany przez

Miasto obecnie na Ukrainie położone nad Ikwą w obwodzie rówieńskim. Do 1945 roku położona na terenie II Rzeczpospolitej Polskiej w województwie wołyńskim. Siedziba powiatu dubieńskiego. Po raz pierwszy wzmiankowana w XI wieku. W 1100 roku w czasie podziału kraju przez Rurykowiczów herbu własnego, Dubno otrzymał książę Dawid Ihorowicz. W XIII wieku własność księcia Mścisława Daniłowicza, syna Daniła, króla halickiego. Przez zatargi między książętami halickimi król Władysław Jagiełło nadał ziemię dubieńską Teodorowi Daniłowiczowi, księciu na Ostrogu(+ok.1410). Książęta Ostrogscy herbu własnego posiadali dobra do wygaśnięcia rodu. Ostatnim męskim potomkiem był książę Janusz Ostrogski(*1554-+1620), którego córka Eufrozyna(+1628) wniosła majątek w posagu księciu Aleksandrowi Zasławskiemu herbu własnego  (+1629), kasztelanowi wołyńskiemu. Po nim dobra dziedziczy jego syn, książę Władysław Dominik Zasławski(*1618-+1656). Był dwukrotnie żonaty: 1-mo z Zofią Prudencjanną z Borku Ligęzianką, a po jej śmierci z Katarzyną Sobieską herbu Janina(*1634-+1694), siostrą króla Jana III Sobieskiego. Ostatnim dziedzicem na Dubnie był książę Aleksander Janusz(*06.03.1650-+prawd.1682), zmarły bezpotomnie. Był synem Katarzyny Sobieskiej i jej kochanka księcia Dymitra Wiśniowieckiego, nota bene przyszłego zięcia Katarzyny. Jego narodziny krótko po ślubie księcia Władysława Dominika z Katarzyną były skandalem obyczajowym(ślub odbył się w lutym 1650, a Katarzyna urodziła syna już 06.03.1650 roku). Katarzynę Sobieską łączył z Dymitrem Wiśniowieckim głośny romans. Do ślubu z księciem Dominikiem Zasławskim-Ostrogskim zmusiła ją matka, Zofia Teofila z Daniłowiczów. Po śmierci syna ordynację objęła matka, zamężna powtórnie za Michałem Kazimierzem księciem Radziwiłłem. Po niej Dubno dziedziczy jej córka, Teofila z Zasławskich Wiśniowiecka herbu Korybut, zamężna powtórnie za Józefem Karolem księciem Lubomirskim. Tak od 1682 roku Dubno stało się własnością książąt Lubomirskich herbu Szreniawa bez Krzyża. Po śmierci księcia Józefa Karola Lubomirskiego(*1638-+1702), dobra przechodzą na jego syna, księcia Aleksandra Dominika(+1720), a po jego zgonie na jego siostrę Mariannę(*1693-+1729), zamężną za księciem Pawłem Karolem Sanguszką herbu Pogoń Litewska(*1682-+1750), marszałkiem wielkim litewskim. Jego syn książę Janusz Aleksander Sanguszko(+1775), żonaty z Konstancją Denhoffówną i z nią rozwiedziony był ostatnim ordynatem Ostrogskim rezydującym w Dubnie. Nie mając męskiego potomka zapisał Dubno księciu Stanisławowi Lubomirskiemu(*1704-+1793) żonatemu z Ludwiką Honoratą Pociejówną. Ostatnim właścicielem Dubna z książąt Lubomirskich był książę Józef Lubomirski(*1839-+1911),zmarły bezpotomnie we Francji. Z powodu jego hulaszczego i lekkomyślnego trybu życia Dubno zostało sprzedane księżnej Elżbiecie Bariatyńskiej herby własnego, która zamek odsprzedała władzom rosyjskim.

ZAŁOŻENIE ZAMKOWE

Zamek Ostrogskich z XVIw.

Zamek zbudowany w XVI przez księcia Konstantego Wasyla Ostrogskiego. Zamieszkany do połowy XIX wieku. Podczas I-ej wojny światowej uszkodzony. W latach 1932-39 częściowo odrestaurowany przez władze polskie. W 1941- więzienie NKWD. Po 1945 roku- koszary wojsk pancernych. Od 1991 roku ponownie udostępniony do zwiedzania. Odrestaurowywany.

Stary pałac

Pałac Lubomirskich

Na terenie zamku położony pałac Lubomirskich z XVIII wieku- dawny budynek bramny.

Pałac Dunin-Karwickich

W okolicy zamku wzdłuż południowej kurtyny położony jest pałacyk zbudowany w XVIII wieku przez dziedzica pobliskiego Mizocza, Krzysztofa Dunin-Karwickiego herbu Łabędź, generała wojsk polskich. Po śmierci generała wdowa po nim sprzedała pałacyk hrabiemu Chodkiewiczowi herbu własnego z Młynowa, który ok. 1825 roku sprzedał go nadwornemu lekarzowi Pawłowskiemu. Później przeszedł ręce żydowskie. Obecnie mieszczą się w nim liczne urzędy.

Ludzie związani z Dubnem:

1.Czacki Tadeusz herbu Świnka(*28.08.1765-+08.02.1813 Dubno), polski działacz oświatowy i gospodarczy, pedagog, historyk, ekonomista, bibliofil, numizmatyk, członek Komisji Edukacji Narodowej, współtwórca Konstytucji 3 Maja, główny twórca i organizator Liceum Krzemienieckiego. Zmarł w Dubnie.

2.Jankielewicz Józef(*11.01.1888 Dubno-+22.01.1920)-polski drukarz, działacz Bundu żydowskiego pochodzenia

3.Kaczkowski Jan Chryzostom(*26.01.1744-+24.02.1816 Dubno)-polski duchowny rzymskokatolicki, biskup pomocniczy łuski. Pochowany w dubieńskim kościele

4.Mystkowski Czesław(*17.06.1898 Dubno-+23.05.1938)- polski malarz, czynny w koloniach holenderskich w Azji Płd-Wsch. Z żoną Jawajką zamieszkał na wyspie Bali. Zmarł w Dżakarcie.

5.Pohoski Jan(*06.10.1889 Dubno-+20 lub21.06.1940 Palmiry)- polski działacz niepodległościowy, inżynier architekt, wiceprezydent W-wy w latach 1934-39, zamordowany przez Niemców w Palmirach. Dwoje dzieci, córka Ewa poetka oraz syn Jan zginęły w Powstaniu Warszawskim.

6.Poliszczuk Wiktor(*10.10.1925 Dubno-+17.11.2008)-kanadyjski prawnik im politolog, dziennikarz publicysta pochodzenia ukraińsko-polskiego.

7.Radliński Ignacy Józef Eligiusz(*13.12.1843 Dubno-+13.08.1920)-polski religioznawca, filolog klasyczny, historyk, krytyk biblijny. Ojciec pisarki Heleny Boguszewskiej-Kornackiej

8.Skalski Stanisław(*27.11.1915-+12.11.2004)-podporucznik pilot lotnictwa wojskowego II RP, major pilor Polskich Sił Powietrznych na Zachodzie, podpułkownik Królewskich Sił Powietrznych, generał brygady pilot Wojska Polskiego, as myśliwski okresu II wojny światowej. Urodził się w Kodymie koło Odessy. Od 1918 roku mieszkał w Dubnie gdzie ukończył Gimnazjum Realne im. Stanisława Konarskiego.

9.Wiszniewska Tamara(*2012.1919-+01.04.1981)-polska przedwojenna aktorka filmowa. Zmarła w USA.

ALEKSANDRIA

Opublikowany przez

Wieś obecnie położona na Ukrainie w rejonie rówieńskim obwodu rówieńskiego nad Horyniem. Do 1945 roku polskie miasteczko powiatowe położone w powiecie rówieńskim. W 1594 roku na miejscu niewielkiej wsi Pierszki książę Konstanty Ostrogski herbu własnego lokował miasto, które nazwał Aleksandrią na część swego syna Aleksandra. W I połowie XVII wieku córka księcia Aleksandra Ostrogskiego, Katarzyna wychodzi za mąż za kanclerza koronnego i starostę kałuskiego Tomasza Zamoyskiego herbu Jelita(*1594-+1638). Po Zamoyskich Równe wraz z Aleksandrią należało do Koniecpolskich herbu Pobóg, Walewskich herbu Kolumna, a od 1723 roku do książąt Lubomirskich herbu Szreniawa bez Krzyża. W 1760 roku własność księcia Stanisława Lubomirskiego, podstolego Koronnego. Książęta Lubomirscy posiadali majątek w Aleksandrii z siedzibą dworską do 1939 roku. Dwór zbudowany na początku XIX wieku stanowił ich letnią rezydencję. Główną stanowił zamek i pałac w Równem. Kazimierz książę Lubomirski(*1813-+1871)przez pewien czas mieszkał w Aleksandrii. Po nim majątek odziedziczył Stanisław Michał książę Lubomirski(*1838-+1918),a po jego śmierci dobra przypadły synom: Równe otrzymał Adam Kazimierz, a Aleksandrię Hubert Stanisław(*1875-+1939).Hubert Stanisław ożeniony był z Teresą Katarzyną księżniczką Radziwiłł. Posiadali  7-mioro potomstwa: Jan Kazimierz Antoni(*1913-+1984), Stanisław Hubert Maria(*1914-+1977), Anna Maria(*1916-+1959),Zdzisław Herakliusz Zygmunt(*1917-+1996), Henryk Ignacy(*1919), Wanda Zofia Antonina(*1923-+1983),Herakliusz Sebastian Maria(*1926-+1992). Dnia 18.09.1939 roku książę Hubert został ciężko ranny  a następnie zastrzelony przez czerwonoarmistę.

DWÓR

Dwór w Aleksandrji Wołyńskiej-lata 30-te XXw.

Na skraju miasteczka, na lewym brzegu Horynia w odległości kilkuset metrów od rzeki położone było założenie dworsko-parkowe. Na niewielkim wzniesieniu łagodnie opadającym ku rzece stał dwór. Od strony podjazdu, na osi dworu na tle wyniosłej masy drzew, wśród których ukryte były budynki gospodarcze stała oficyna. Od dworu do kościoła biegła stara aleja grabowa. Obecnie na miejscu dworu jest dziś rumowisko zarośnięte młodymi drzewami. Zachował się park o powierzchni 5 ha założony na początku XIX wieku przez Dionizego Miklera.

OŁYKA

Opublikowany przez

Miejscowość polska obecnie położona w obwodzie wołyńskim, w rejonie kiwereckim, przed 1945 rokiem w województwie wołyńskim, w powiecie łuckim. Wzmiankowana w 1149 roku. W XV wieku założycielem miasteczka był Piotr Janowicz Montygerdowicz herbu Wadwicz(+ok.1498), żonaty z Anną, córką Jana Wiazowicza. Po śmierci syna Jana, który zginął pod Wiedroszą w 1500 roku, pozostałe po śmierci Piotra włości podzielono pomiędzy wdowę i córkę Annę, zamężną za Stanisławem Kiszką herbu Dąbrowa(+1513), marszałkiem hospodarskim, namiestnikiem smoleński  i hetmanem wielkim litewskim. Ołykę otrzymała wdowa, po śmierci której przeszła na własność wnuczki Anny z Kiszków, zamężnej 1-mo za Janem Radziwiłłem”Brodatym”, 2- za Stanisławem Kieżgajłą. Kolejnym dziedzicem Ołyki został syn Anny i Jana, Mikołaj Radziwiłł”Czarny” herbu Trzy Trąby(*1515-+1565), żonaty z Elżbietą Szydłowiecką(*1533-+1562). W 1547 roku od cesarza otrzymał tytuł książęcy „na Ołyce i Nieświeżu”, zatwierdzony w 1545 roku przez króla Zygmunta Augusta. Po śmierci księcia Mikołaja Ołykę dziedziczy najmłodszy z jego synów, książę Stanisław(*1539-1599), żonaty z Marianną Myszczanką. W 1586 roku książę Mikołaj Radziwiłł ”Sierotka” wraz z braćmi utworzył trzy ordynacje: nieświeską, ołycką i klecą. Pierwszym ordynatem ołyckim został książę Stanisław Radziwiłł, drugim Mikołaj Krzysztof(*1589-+1614), nieżonaty, a po jego śmierci, jego brat książę Albrycht(Albert) Stanisław(*1595-+1656), żonaty 1-mo z Reginą Eisenreich i 2-do z Anną Lubomirska. Nie doczekał się potomstwa. Ordynacja ołycka przeszła na szóstego ordynata nieświeskiego, księcia Michała Kazimierza i aż do XIX wieku stanowiła całość z ordynacją nieświeską. Ostatnim ordynatem był książę Mikołaj ”Czarny” Radziwiłł(*1786-+1813), który nie posiadał męskiego potomka. Za udział w wojnie przeciw Rosji dobra jego zostały wzięte w sekwestr. Na skutek zabiegów księcia Adama Czartoryskiego car Aleksander I zniósł sekwestr i przekazał ordynację księciu Antoniemu Radziwiłłowi(*1775-+1832) reprezentantowi tzw. linii „pruskiej”, wywodzącej się z ordynacji kleckiej. Antoni książę Radziwiłł żonaty z Ludwiką Fryderyką księżniczką Pruską został XVIII ordynatem nieświeskim, X ołyckim i I przygodzickim.  Ostatnim ordynatem na Ołyce był książę Janusz Radziwiłł(*1880-+1967), żonaty z Anną księżniczką Lubomirską.

ZAMEK

Zbudowany przez Mikołaja Radzwiłła „Czarnego” w XVI wieku. Wielokrotnie rozbudowywany. Na początku XIX wieku stopniowy upadek zamku. W latach 1812-1836 w zamku mieścił się szpital. Odnowę zniszczonego zamku rozpoczęła Maria de Castellane Antoniowa Radziwiłłowa oraz książę Ferdynand Radziwiłł. Odbudowa zamku trwała od 1860 do 1882 roku. Zamek ponownie został zamieszkany. Zrujnowany podczas działa wojennych w latach 1914-1918. Ponownie odbudowany ale do 1939 roku tylko w połowie. W 1939 roku ponownie zrabowany z dzieł sztuki, zniszczone wnętrza. Po 1945 roku w zamku umieszczono szpital psychiatryczny.

 

KLEWAŃ

Opublikowany przez

Miejscowość polska, obecnie położona na Ukrainie w obwodzie rówieńskim, nad rzeką Stubłą. Przed 1939 rokiem prywatne miasto szlacheckie położone w województwie wołyńskim. Najstarsze gniazdo rodowe książąt Czartoryskich herbu Pogoń Litewska. W 1446 roku książę Świdrygiełło nadał miejscowość swojemu marszałkowi Michałowi Wasylewiczowi Czartoryskiemu. Jedna z linii zaczęła pisać się książętami na Klewaniu i Żukowie. W posiadaniu męskich członków rodziny Czartoryskich utrzymał się Klewań do połowy XIX wieku. W 1877 roku książę Aleksander Czartoryski(*1811-+1886), syn Konstantego i Marii z Dzierżanowskich, żonaty z księżniczką Marceliną Radziwiłłówną, ku oburzeniu opinii publicznej sprzedał klucz klewański rządowi rosyjskiemu za 900 000 rubli.

ZAMEK

W 1475 roku książę Michał Czartoryski rozpoczął budowę wielkiego zamku warownego i rezydencji. Zamieszkiwali w nim do połowy XVII wieku. Opuszczony popadający w ruinę zamek książę Konstanty Czartoryski(*1773-+1860), syn Adama i Izabeli z Flemingów w 1816 roku przeznaczył zamek na polską szkołę, która po powstaniu listopadowym w 1831 roku została zamknięta. Znacznie uszkodzony podczas I wojny światowej. Odrestaurowany w okresie 20-lecia międzywojennego. Po 1945 roku do 1953 w zamku mieściło się więzienie.