Wieś gminna położona w powiecie zielonogórskim. Wieś wzmiankowana w 1306 roku, w 1556 roku otrzymała prawa miejskie. W 1448 roku jako posiadacz ziemski wymieniany jest Hantsche Heinze von Kottwitz. W 1453 roku w Zaborze wymieniana jest rodzina von Tschammer, która w 1453 roku była w posiadaniu Kuźnicy Głogowskiej, a w 1482 roku Milska, w 1553 roku Łaz. W 1488 roku wymieniany jest Nicolaus Tschambor/Tschammer?/. W 1556 wzmiankowany Matthias von Tschammer. W roku 1585 wspomina się także o Aleksandrze von Kittlitz i Christophie von Dyhern z Mirocina Dolnego. W 1585 roku dochodzi do zajęcia majątku rodu von Tschammer. W 1588 roku Zabor zakupił Melchior von Dyhern z Chełmka, ożeniony z Ursulą von Buckersdorff z Przytoku. Po jego śmierci dobra dziedziczy jego syn Christoph von Dyhern, który w 1604 roku zaślubia Annę von Stentzsch z Przytoku. W 1608 roku został zamordowany w Zaborze. Wdowa po nim ponownie wychodzi za maż i jako Pani von Unruh sprawuje opiekę nad nieletnim synem, Joachimem Friedrichem. Po Joachimie Friedrichu von Dyhern w 1646 roku majątek przechodzi na jego jedyną córkę, już wtedy wdowę, Annę Marię hrabinę von Hartenberg. Posiadała Zabór w latach 1646-1651. Ma to miejsce w czasie trwania wojny trzydziestoletniej. Po jej śmierci Zaborem zarządzali jej kuzyni, bracia Georg Gottard von Dyhern z Mirocina Górnego i Johann Melchior von Dyhern z Chełmka. W 1651 roku dobra zakupił baron Maximilian Stredele von Montani. Z powodu bankructwa barona w latach 1662-1665 dobra administrowane są przez zarządcę królewskiego Geroga Ernsta Pfister. W1665 roku Zabór zakupił Joachim Friedrich baron von Blumenthal, główny komisarz wojenny przy dworze cesarskim. W 1671 roku rok po śmierci ojca syn sprzedał Zabór Heinrichowi Johannowi von Dünnewald, baronowi von Nybelhorst und Stengelohn, późniejszemu hrabiemu, cesarskiemu generałowi kawalerii, zasłużonemu w wojnach z Turkami, który był szwagrem Joachima Friedricha, ożenionym z jego siostrą Kathariną Elisabeth baronówną von Blumenthal. Z oblężenia w Wiedniu uratowała go odsiecz Jana III Sobieskiego. Z wojen tureckich powrócił generał z bogatymi łupami i jeńcem, pewnym bogatym paszą tureckim, którego więził tak długo, aż otrzymał wysoki okup, podobno dziesięć kwart złotych dukatów. Pieniądze te wykorzystał na rozbudowę zamku i powiększenie dominium zaborskiego. Dobra Zabór zostały mu przekazane przez dwór cesarski w Wiedniu z prawem dziedziczenia w roku 1677. Dzięki jego staraniom w 1677 roku przystąpiono do budowy pałacu na miejscu wcześniejszego drewnianego zamku uprzednio spalonego. Po jego śmierci w 1691 roku dobra przejęli jego dwaj synowie Franz Karol, zmarły w 1693 roku i Ludwig, który samodzielnym dziedzicem Zaboru został po śmierci brata. Po jego bezpotomnej śmierci w 1718 roku Zabór przeszedł w ręce cesarza Karola VI, następnie od 1720 roku w posiadaniu kanclerza Philippa Ludwiga hrabiego von Sinzendorff. W 1726 roku Zabór odkupił Franz Anton hrabia von Pachta. W 1744 roku Zabór nabył Fryderyk August hrabia von Cosel, syn króla i elektora saskiego Augusta Mocnego i hrabiny A.K. von Cosel. Z nim wiąże się odbudowa i rozbudowa rezydencji po pożarze w 1745 roku. Po jego śmierci w 1770 roku majątek przejął jego syn Gustaw Ernst. W 1781 roku Zabór przeszedł w ręce hrabiego von Schlabrendorff a już w 1783 roku sprzedaje Zabór księciu Friedrichowi Johannowi Carlowi von Schӧnaich-Carolath-Beuthen. W 1791 roku po śmierci księcia Friedricha Zabór posiadłość odziedziczył syn księcia, Christian Ernst August Ferdinand Schӧnaich-Carolath. W 1805 roku Zabór przechodzi w ręce małoletniego bratanka księcia Friedricha Wilhelma Carla von Schӧnaich-Carolath, a w 1859 roku jego syna księcia Ferdinanda Heinricha Erdmanna. W 1893 roku Zabór odziedziczył Georg książę Schӧnaich-Carolath. W 1912 roku Zabór należał do księcia Johanna Georga von Schӧnaich, ożenionego z Hermine Fryderyką Luizą Idą księżniczką von Reuss-Greiz. W 1920 roku umiera książę Georg. Hermine w 1922 roku wychodzi za mąż za cesarza Wilhelma II. Po śmierci cesarza w 1941 roku powraca do Zaboru. W swojej rezydencji zgromadziła okazałą bibliotekę, na którą składały się głównie książki beletrystyczne oraz popularnonaukowe, głównie z dziedziny historii i historii sztuki. Prawdopodobnie w 1941 roku w ramach zabezpieczania zbiorów bibliotecznych Berlina została przywieziona część księgozbioru słynnej „Berlinki”. Od wiosny 1945 roku prawdopodobnie do 1947 roku stacjonowały w zamku wojska radzieckie. Sama cesarzowa, schorowana, była pod opieką okupantów prawdopodobnie do jesieni 1945 roku. Po wyleczeniu w szpitalu wojskowym Rosjanie przewieźli ją do Frankfurtu nad Odrą i przekazali do jej dyspozycji willę, w której spędziła ostatnie lata życia. Część księgozbioru została wywieziona do Rosji i od czasu do czasu książki z kolekcji cesarzowej pojawiają się na aukcjach oprócz tych pozycji, które trafiły do muzeum. W Polsce pojawiają się pojedyncze egzemplarze z księgozbioru cesarzowej, nie wszystkie w doskonałym stanie. Po wojnie ośrodek Szkolenia Kadr „Samopomoc Chłopska”. W 1956 roku pożar, po którym powstało Prewentorium Przeciwgruźlicze. W latach 80-tych powstaje Państwowe Sanatorium Dziecięce a obecnie Centrum Leczenia Dzieci i Młodzieży.
WIEŻA RYCERSKA
Prawdopodobnie pierwsza siedziba rycerska powstała w XIV wieku za czasów von Kottwitzów w postaci wieży rycerskiej. Należy przypuszczać, że na miejscu wieży powstała nowa siedziba szlachecka, wielokrotnie przebudowywana, która ostateczną formę otrzymała w XVIII wieku. Na ścianie pałacu tablica pamiątkowa z 1331 roku, wymieniająca Hansa von Schӧnaich. Może to był pierwszy z imienia wymieniony właściciel Zaboru i budowniczy budowli obronnej.
ZAŁOŻENIE PAŁACOWE
Założenie przestrzenne zespołu złożonego z pałacu, parku i oficyn rozmieszczonych wokół położonego przed pałacem sześciobocznego podwórca powstało po 1745 roku. Odznacza się ono charakterystycznym dla baroku osiowym układem poszczególnych członów. Oś symetrii biegnie środkiem podwórca, owalnego salonu, położonego na parterze w centralnej części pałacu oraz głównej alei parkowej, otwierającej widok na jezioro. Na podwórzec, wypełniony pośrodku gazonem i fontanną, prowadzi brama wjazdowa, flankowana filarami zwieńczonymi kamiennymi wazonami. Pałac jest najstarszym elementem zespołu. Zbudowany został po 1677 roku staraniem ówczesnego właściciela Zaboru Henryka hrabiego von Dünnewald. Według legendy rezydencję wzniesiono kosztem wziętego do niewoli paszy tureckiego. Pozostawał on w niewoli do czasu złożenia przez rodzinę olbrzymiego okupu, wysokości dziesięciu kwart dukatów. Siedemnastowieczna budowla, murowana z cegły, trzykondygnacyjna, założona została na rzucie podkowy z prostokątnym dziedzińcem, zamkniętym od strony wjazdu czwartym skrzydłem-parterowym z arkadową galerią i tarasem. Galeria taka obiega również pozostałe boki dziedzińca. Pałac w Zaborze, prezentujący typ wczesnobarokowych rezydencji francuskich, jest jedynym zachowanym tego rodzaju przykładem w XVII-wiecznej architekturze Śląska. Pierwotny charakter pałacu zachował się dobrze mimo dokonanych przebudowań. Pierwsza miała miejsce po pożarze w 1745 roku. Odbudowę podjął się Fryderyk Cosel – syn Augusta Mocnego i hrabiny A.K.Cosel. W wyniku przebudowy do bocznych skrzydeł dostawiono wieże ze schodami, prowadzącymi do wnętrz przebudowanych w duchu rokoka. Zachodnia wieża otrzymała hełmowe zwieńczenie, wschodnia wzniesiona do wysokości trzech kondygnacji pozostała niedokończona. W roku 1956 pałac został częściowo zniszczony pożarem, a w następnych latach pieczołowicie odbudowany dzięki staraniom dyrektora administracyjnego prewentorium – Władysława Kukanowa. W zasadniczym zrębie jest pałac budowlą siedemnastowieczną. Na jej obecną bryłę oraz wystrój elewacji i wnętrz duży wpływ wywarła jednak przebudowa dokonana w XVIII wieku. Wzniesione wtedy wieże, a także wykonana dekoracja plastyczna elewacji wzbogaciły architekturę pałacu. Trójkątny fronton fasady otrzymał płasko rzeźbioną dekorację z kartuszem na tle panopli. We wnętrzu bogaty stiukowy wystrój rokokowy o motywach roślin i ptaków posiadają trzy sale – rotundowa, mieszcząca się na osi parteru, balowa na piętrze i sala położona w południowo-wschodnim narożniku trzeciej kondygnacji. Pałac otoczony jest dobrze zachowaną, chociaż suchą obecnie fosą o szerokości 15m i głębokości 3 m. Nad fosą od strony podwórca i od ogrodu przerzucone są murowane mosty. Park założony współcześnie z pałacem, o symetrycznym układzie alej, związany kompozycyjnie z leżącym na jego głównej osi jeziorem. Pierwotny geometryczny układ parku jest czytelny mimo znacznych zniekształceń założenia, spowodowanych nietrzebionymi przez lata samosiejkami.
ZAŁOŻENIE DWORSKIE
