Archiwa autora: Jerzy Dubiel

BAKOWCE

Opublikowany przez

Wieś w II RP położona w gminie Połonka powiatu łuckiego. Obecnie na terenie Ukrainy w rejonie łuckim obwodu wołyńskiego. Położona była w centrum olbrzymich majętności  książąt Lubomirskich. Po rozparcelowaniu majątku Bakowce około 1876 roku zakupił Aleksander Rodziewicz herbu Łuk Napięty, najmłodszy syn Sebastiana i Izabeli z domu Rudzka. Miał dwóch braci: Antoniego ze Skurcza i Stanisława z Zagai. Urodził się w 1837 roku w Ławrowie. Zmarł w 1908 roku przeżywszy 71 lat. W 1866 roku ożenił się z Konstancją Olewińską, dwórką księżnej Lubomirskiej, urodzonej w 1840 roku a zmarłej w 1916. Mieli syna i trzy córki.  Dali początek bakowieckiej linii rodu. Ostatnim właścicielem majątku w Bakowcach do 1939 roku był Aleksander Bączkowski ożeniony z Zofią Raciborską, córką Prof. filozofii Aleksandra Raciborskiego. Aleksander Bączkowski po sprzedaniu majątku Dobrowody w powiecie zbaraskim nabył Bakowce od swojej ciotki Zielińskiej(informacja o ostatnich właścicielach( za którą serdecznie dziękuję) umieszczona za zgodą wnuka Aleksandra, Pana Krzysztofa Bączkowskiego).

Pałac Lubomirskich spłonął przed 1939 rokiem.     

 

 

 

MYŚLIBORKI /Mützelburg Vw./

Opublikowany przez

Osada położona w gminie Przelewice powiatu pyrzyckiego. W 1644 roku majątek należący do Albrechta von Maltitz. Później wchodzi w skład dóbr Kosińskich- majątku A(patrz historia Kosina) należących do rodu von Wedel, od 1791 roku  von Schӧning. Prawdopodobnie od 1860 roku własność rodziny Schlange. We wsi resztki zespołu folwarcznego.

KOSIN /Kossin/

Opublikowany przez

Wieś położona w gminie Przelewice powiatu pyrzyckiego. Po raz pierwszy wzmiankowana dokumencie księcia pomorskiego Barnima I  biskupa kamieńskiego Konrada III w 1240 roku. Stare lenno rodu von Wedel. W latach 1668-1701 wieś należała do Martina Friedricha von Wedel z Ińska(Nӧrenberg) a później do jego następców.  W XVIII wieku wieś podzielona na dwa działy majątkowe: A i B. Majątek A należał do majora Ernsta Sigmunda von Wedel, który zginął w bitwie pod Sarbinowem w 1758 roku. Pozostawił majątek dwóm synom. W 1776 roku młodszy z synów zrzekł się majątku na rzecz starszego brata, kapitana w stanie spoczynku, radcy tajnego Ernsta Friedricha von Wedel, który w 1791 roku sprzedał Kosin A wraz z folwarkiem Myśliborki(Vw. Mützelburg) za 23ooo talarów Richardowi Ehrenreichowi von Schӧning, który w tym czasie posiadał już majątek B. Majątek B należący do kapitana Friedricha Wilhelma von Wedel, w 1747 roku został przez niego przekazany starszemu bratu, joannicie Lorenzowi Georgowi von Wedel, od którego w 1754 roku majątek zakupił Wilhelm Richard von Schӧning. Po śmierci Wilhelma Richarda w 1772 roku majątek B odziedziczyła jego żona, Eleonore Sophie, z domu von Papstein z czwórką synów. Po śmierci matki majątek B w 1789 roku odziedziczył najmłodszy z synów, Richard Ehrenreich von Schӧning. Od 1791 roku stał się właścicielem obu majątków A i B. W 1791 roku ożenił się z Marianną Louisą Tugendreich von Billerbeck, córką pułkownika von Billerbeck, właściciela majątku w Warnicach powiatu pyrzyckiego. Mieli piętnaścioro dzieci. Richard Ehrenreich von Schӧning zmarł w 1806 roku. Po uzyskaniu pełnoletniości przez synów majątek odziedziczyli porucznik Friedrich Wilhelm von Schӧning oraz Carl Ludwig August von Schӧning, zapisani w księdze właścicieli w 1828 roku. W 1860 roku sprzedali majątek rodzinie Schlange, która od ponad 100 lat zamieszkiwała na terenie(dzierżawcy?) jednego z majątków. Posiadali majątek do 1945 roku.

We wschodniej części wsi resztki założenia dworsko-folwarcznego z resztkami parku krajobrazowego.

PŁOŃSKO /Plönzig/

Opublikowany przez

Wieś położona w gminie Przelewice powiatu pyrzyckiego. W 1380 roku część wsi należała do rodu von Schӧnning. W 1400 roku część wsi w rękach rodu von Brederlow. Ten podział wsi utrzymał się do połowy XVIII wieku. W 1740 roku część wsi w rękach Joachima Ludolfa von Brederlow a następnie jego syna Franza Henninga von Brederlow. W 1749 roku od von Brederlow majątek zakupił  Hans von Griefenberg. Posiadał również majątek w Rosinach. W 1753 roku część wsi należała do Wilhelma Richarda von Schӧnning. Część należącą do rodu von Schӧnning w 1753 roku zakupił Hans von Greifenberg. W 1754 roku dobra należą do Gustava Heinricha von Enckevort. Od 1808 roku własność Gustava Heinricha Jentsch. Po jego śmierci w 1838 roku majątkiem zarządza wdowa, z domu von Enckevort. Prawdopodobnie w wyniku sporów majątkowych a może zadłużenia dobra wykupuje syn Gustava Heinricha,  Wilhelm August Herman Jentsch. W 1879 roku majątek należący do Moritza Jentsch liczył 491,21 ha gruntów. W 1905 roku właścicielem majątku jest rodzina Ramm. W 1910 roku właścicielem majątku był Walter Schmidt a majątek jego liczył 716,19 ha gruntów. W latach 20-tych XX wieku w posiadaniu Franza Justa von Wedemeyer(*1886).  W 1928 roku jego majątek liczył 937 ha gruntów.

DWÓR

We wsi dwór z drugiej połowy XIX wieku, przebudowany, parterowy, zbudowany na planie prostokąta, kryty dachem dwuspadowym z naczółkami i facjatami, z niewielką przybudówką. W sąsiedztwie zabudowania folwarczne oraz park podworski o pow. 1,9 ha.

ANTONINY

Opublikowany przez

Położona w powiecie Zasławskim w II RP, obecnie położona na Ukrainie w rejonie krasiłowskim obwodu chmielnickiego. Początkowo zwane Chołodki należały do książąt Ostrogskich. Po śmierci ostatniego z rodu, Janusza księcia Ostrogskiego herbu własnego (+1620), dobra przeszły na siostrzeńca, Dominika księcia Zasławskiego herbu własnego (*1618-+1656), syna siostry księcia Janusza, Eufrozyny księżnej Zasławskiej(+1628). Kolejnym dziedzicem majątku był zięć księcia Dominika, książę Józef Karol Lubomirski herbu Szreniawa bez Krzyża (+1702), mąż Teofili Ludwiki księżnej Zasławskiej-Ostrogskiej(+1709). Syn księcia Józefa Karola, Aleksander Dominik książę Lubomirski (+1720) zmarł bezpotomnie. Majątek odziedziczyła jego siostra Marianna(*1693-+1729), zamężna za księcia Pawła Sanguszkę herbu Pogoń Litewska (*1682-+1750). Ich jedyny syn książę Janusz Aleksander Sanguszko(+1755) dziedzic olbrzymiego majątku był trzykrotnie żonaty. Po jego śmierci dobra przypadają jego trzeciej żonie, Barbarze z Duninów księżnej Sanguszkowej(*1718-+1791) i ich synowi Hieronimowi Januszowi księciu Sanguszko(+1812). Barbara z Duninów księżna Sanguszkowa wydzierżawiła Chołodki Ignacemu Malczewskiemu herbu Tarnawa , żonatemu z siostrą Barbary, Antoniną. Od tego czasu miejscowość zwana już Antoniny. Ignacy Malczewski wybudował w ówczesnych Chołodkach dwór, który przetrwał do 1919 roku. Po wygaśnięciu kontraktu pod koniec XVIII wieku ordynację i też Antoniny przejmuje książę Eustachy(*1768-+1844), syn księcia Hieronima i Barbary, żonaty z księżniczką Klementyną Czartoryską(*1780-+1852). Był budowniczym głównego założenia pałacowego. Na skutek układów rodzinnych Antoniny przypadły wnuczce księcia Eustachego, a córce księcia Romana(*1800-+1881) zwanego „Sybirakiem” i Natalii z Potockich z Wilanowa, Marii księżniczce Sanguszkowej(*1830-+1903), która w 1851 roku poślubiła Alfreda hrabiego Potockiego herbu Pilawa srebrna (*1817-+1889), II ordynata łańcuckiego. Za jego czasów doszło do rozbudowy antonińskiego pałacu. Ostatnim właścicielem Antonin do 1917 roku był ich młodszy syn Józef Mikołaj hrabia Potocki(*1862-+1922), żonaty z księżniczką Heleną Radziwiłłówną(*1874-+1959), córką księcia Antoniego i Marii z margrabiów Castellane. Za jego czasów do 1906 roku pałac uległ przebudowie i rozbudowie. Dokonał tego francuski architekt Francois Arveuf, a po jego śmierci w 1902 roku, prace kontynuowała spółka architektów z Wiednia, Fellner i Helmer. Dobra antonińskie z 17 folwarkami przed wybuchem rewolucji w Rosji liczyły 12.085,5 ha gruntów a całe „państwo antonińskie” z kluczami: Szeptyckim, piszczowskim, smołdyrowskim, nowosielickim liczyły 63.305 ha gruntów. „Państwo antonińskie” posiadało swoją kolej. W 1912 roku Józef Mikołaj hrabia Potocki podzielił swoje dobra na dwie ordynację: jedną z rezydencją w Antoninach, drugą z siedzibą w Nowosielicy. Ordynację antonińską przekazał starszemu synowi, Romanowi hrabiemu Potockiemu(*1893-+1971), żonatemu z Anną księżniczką Czetwertyńską(*1902), drugą młodszemu z synów, Józefowi Alfredowi hrabiemu Potockiemu(*1895-+1968), żonatemu z Krystyną księżniczką Radziwiłłówną.

Antoniny były osiedlem, które powstało wokół rezydencji a na które składały się stajnie, oranżerie, psiarnia, baza, hotel dla interesantów, szpital dla koni i dla pracowników dóbr, elektrownia, straż ogniowa, warsztaty samochodowe, budynki zarządu dóbr, gimnazjum polskie czteroklasowe. Poza tym w okolicy pałacu wznosiły się liczne większe i mniejsze dworki administracji i oficjalistów.

W pałacu mieściła się kolekcja obrazów, w tym obraz Józefa Brandta „Hetman wielki koronny Rewera Potocki pod Beresteczkiem”, Wojciecha Kossaka „Wjazd na polowanie”, Jana Matejki „Portret Marii z Sanguszków Alfredowej Potockiej”, pejzaż Huberta Roberta Kaskady, podobizny książąt Ostrogskich, portrety trumienne Sanguszków portrety pędzla Bacciarellego, Wojciecha Kossaka, Filipa Laszlo, Juliana Fałata Pochwalskiego, Horowitza, płótna Pera Kraffta, Juliusza Kossaka, de Mompera, Jana Chełmińskiego, Piotra Stachiewicza. Poza tym w pałacu znajdowały się cenne meble, porcelana, archiwum rodzinne z mapami, rękopisami a także założona w 1886 roku biblioteka, która około 1914 roku liczyła 20000 tomów. W sierpniu 1919 roku został spalony. Dzięki poświęceniu pracowników i mieszkańców część zbiorów została z pożaru uratowana i w 1920 roku trafiła do Warszawy. Spłonęły w 1944 roku w czasie powstania. Obraz Józefa Brandta przepadł również. Kopia obrazu znajduje się w muzeum w Łucku pod mylnym tytułem Chodkiewicz pod Chocimiem. Z założenia zachowały się wozownia, ujeżdżalnia, zdziczały park, kilka budynków administracjno-gospodarczych, brama wjazdowa. Dnia 28.09.2018 roku w Antoninach pod auspicjami Konsula Generalnego RP w Winnicy, Damiana Ciarcińskiego, Przewodniczącej Rady w Antoninach, Natalii Anatoliewnej Kondratiuk i Jana Romana hrabiego Potockiego zostało otwarte Muzeum Potockich w Antoninach.

Urodzeni w Antoninach:

Irena Piasecka(*28.02.1907-+22.10.1982)-kapitan, członkini ZWZ-AK, sekretarka szefa sztabu Komendy Okręgu Warszawa-Miasto SZP-ZWZ, Jana Rzepeckiego. Uczestniczka Powstania Warszawskiego. Po wojnie do 1974 roku mieszkała w Wielkiej Brytanii. Zmarła w Warszawie.

Wiktor Józef Podoski(*02.04.1895-+02.08.1960), porucznik rezerwy Wojska Polskiego, dyplomata, od 1939 do 1942 roku konsul generalny RP w Kanadzie. Zmarł w Ottawie.

Roman Adam Stanisław Sanguszko herbu Pogoń Litewska(*24.04.1800-26.03.1881), zwany „Sybirakiem”-za udział w Powstaniu Listopadowym zesłany na Sybir, później Kaukaz. Do Antonin powrócił dopiero w 1845 roku. Słynny hodowca koni arabskich.

Stanisław Henryk Szczucki(*20.07.1892-+1940-Katyń)- rotmistrz kawalerii WP, zamordowany w Katyniu. Brat Stefana, pierwszego męża Zofii Kossak-Szczuckiej, autorki słynnej książki „Pożoga”

HRUSIATYCZE

Opublikowany przez

Miejscowość obecnie położona na terenie Ukrainy w obwodzie lwowskim. W drugiej połowie XVIII wieku należały do Walentego Kieszkowskiego herbu Krzywda(zm.1794r.). W 1791 roku sprzedał majątek bratu, Antoniemu(zm1814r), ożenionemu z Elżbietą z Korzeniowskich-Olszańską. Majątek odziedziczył jego syn, Stanisław Kajetan Kieszkowski(1772-1842). Dwukrotnie żonaty, pierwszy raz z Józefą Szuszkowską herbu Bończa, po raz drugi z baronówną Marią Sigert von Sigerstein. Po śmierci Stanisława dobra zakupił Stefan Oczosalski herbu Paprzyca. Kolejnym dziedzicem na Hrusiatyczach był Edward Oczosalski. Około 1890 roku majątek zakupił Jan Aleksander Rosenstock(Rozstocki) herbu własnego, od którego w 1900 roku dobra odkupił Kazimierz Romański herbu Ślepowron, ożeniony z Zofią Kossak, córką Juliusza Kossaka a siostrą Wojciecha i Tadeusza Kossaków. W 1909 roku zbankrutował wystawiając majątek na licytację. Sam dwór przebudowany wg projektu lwowskiego architekta Juliusza Cybulskiego zniszczony podczas I-szej wojny światowej.

 

 

 

KRZEMIENIEC

Opublikowany przez

Miasto po raz pierwszy wzmiankowane w 1064 roku. W 1227 roku pod Krzemieńcem wojska księcia halicko-wołyńskiego Mścisława II Udały rozbiły wojska króla Węgier Andrzeja II. W 1240 roku krzemieniecki zamek oparł się Mongołom Batu-chana. Od 1366 roku lenno Jerzego Narymuntowicza, ale już od 1370 roku po śmierci Kazimierza Wielkiego pod rządami Królestwa Węgier. Od 1382 roku własność księcia litewskiego Lubarta Dymitra z dynastii Gedyminowiczów. W 1431 roku Krzemieniec otrzymał prawa miejskie. W pierwszej połowie XVI wieku w oprawie królowej Bony. W 1648 roku podczas powstania Chmielnickiego zamek oblegany przez wojska Maksyma Krzywonosa i zburzony. Po III rozbiorze Rzeczypospolitej Krzemieniec znalazł się w guberni wołyńskiej Imperium Rosyjskiego. W 1805 roku powstało Liceum Krzemienieckie założone przez Tadeusza Czackiego. Po Powstaniu Listopadowym w 1832 roku z rozkazu Mikołaja I Liceum zlikwidowane a okazałą bibliotekę i zbiory przekazane do nowo utworzonego Uniwersytetu Kijowskiego w Kijowie. W granicach II RP Krzemieniec znalazł się dopiero w 1921 roku. W okresie II RP w Krzemieńcu za sprawą Ludwika Gronowskiego powstała słynna Wołyńska Szkoła Szybowcowa.

ZAMEK

W XII wieku wzniesiono gród książąt ruskich. W latach 1409-18 roku na zamku więziony był książę Swidrygiełło, najmłodszy brat Władysława II Jagiełły, jego polityczny przeciwnik. W 1536 roku starostwo krzemienieckie otrzymała królowa Bona i ona przebudowała zamek w stylu renesansowym. Po zdobyciu zamku przez Maksyma Krzywonosa zamek popadł w ruinę , którą pozostaje do dzisiaj.

Muzeum Juliusza Słowackiego

Urodzeni w Krzemieńcu

Juliusz Słowacki-(*04.09.1809-+03.04.1849)-poeta, przedstawiciel romantyzmu, dramaturg,

Kazimierz Urbanik– (*05.02.1930-+29.05.2005)-profesor, polski matematyk, rektor Uniwersytetu Wrocławskiego

Józef Czech(*08.06.1806-+10.02.1876)-księgarz, drukarz.

Aleksander Piotr Czekanowski(*12.02.1833-+30.10.1876)- podróżnik, geolog, badacz Syberii Środkowej.

Mark Kac(*03.08.1914-+26.10.1984)-polski i amerykański matematyk żydowskiego pochodzenia. Przedstawiciel lwowskiej szkoły matematycznej

Michał Podczaszyński(*29.10.1800-+04.07.1835)-dziennikarz i krytyk literacki, wolnomularz

Aleksander Wicherski(*1809-+1857)-kompozytor, krytyk muzyczny, malarz, poeta, zawodu adwokat

Po zajęciu Krzemieńca przez Niemców 02.07.1941 roku do miasta przybyła Einsatzgruppe C, która dnia 28.07.1941 roku na podstawie listy sporządzonej przez ukraińskich nacjonalistów aresztowała przedstawicieli krzemienieckiej inteligencji i po torturach pomiędzy 28.07 a 30.07 1941 roku około 30 osób zostało rozstrzelanych pod Górą Krzyżową.

WIŚNIOWIEC

Opublikowany przez

Położony był na terenie województwa wołyńskiego. Obecnie w obwodzie tarnopolskim Ukrainy. Po raz pierwszy wzmiankowana w 1395 roku. Założycielem zamku w Wiśniowcu był Dymitr Korybut, którego synem był Fiodor(Fedko) Nieświcki herbu własnego, protoplasta Zbaraskich. Jego potomek, syn Bazylego, Michał Zbaraski herbu Korybut(zm. po 1516r.), pan na Wiśniowcu pierwszy zaczął pisać się Wiśniowiecki. Odtąd do wygaśnięcia rodu pozostawał w rękach książąt Korybut Wiśniowieckich. Na krótko, jako posag córki księcia Andrzeja(zm.1584), Aleksandry, która poślubiła księcia Jerzego Iwanowicza Czartoryskiego herbu Pogoń Litewska, na krótko dobra te wyszły z rąk Wiśniowieckich. Powróciły jednak do nich po rozwodzie Aleksandry z jej pierwszym mężem. Początkowo należały do tzw. „linii królewskiej”. Z nich sławny Jeremi Michał książę Wisniowiecki(1612-1651), żonaty z Gryzeldą Zamoyską. Po śmierci Jeremiego i jego syna, Michała(1640-1673), żonatego z Eleonorą Marią Józefą, arcyksiężniczką austriacką, bezpotomnym, Wiśniowiec przeszedł w posiadanie księcia Dymitra Jerzego(1631-1682), żonatego 1-mo z Marianną Zamoyską, a po jej śmierci z Teofilą Ludwiką księżną Zasławską. Miał dwie córki. Wiśniowiec odziedziczył jego brat, książę Konstanty Krzysztof, żonaty 1-mo z Urszulą Teresą Mniszchówną, 2-do z Anną Chodorowską. Po nim Wiśniowiec dziedziczy jego syn, książę Michał Serwacy Wiśniowiecki(1680-1744). Trzykrotnie żonaty: 1-mo z Katarzyną Dolską, 2-do Magdaleną Czartoryską i 3-cio z Teklą Różą Radziwiłłówną. Jeden z największych magnatów polskich. Majątek jego obliczano na 14 milionów. Władał 9 miasteczkami i około 150 wsiami. Posiadał dobra na Litwie oraz majątek żony, ostatniej z rodu książąt Dolskich. On też wybudował nowy pałac, zachowany do dzisiaj. Był ostatnim z rodu Wiśniowieckich. Olbrzymi majątek podzielono pomiędzy potomków dwóch jego córek: rody książąt Ogińskich herbu Oginiec i hrabiów Zamoyskich herbu Jelita. Wiśniowiec odziedziczyła Katarzyna z Zamoyskich hrabina Mniszchowa herbu własnego(zm.1771), żona Jana Karola(1716-1759), jedyna córka Elżbiety z Wiśniowieckich Zamoyskiej. Kolejnym dziedzicem na Wiśniowcu był Michał Jerzy hrabia Mniszech(1748-1806)żonatego dwukrotnie: 1-mo z Pelagią Teresą Potocką(zm.1772), 2-do z siostrzenicą króla Stanisława Augusta, Urszulą Zamoyską(zm.1808). Po nim Wiśniowiec dziedziczy jego syn z drugiego małżeństwa, Karol Filip(1794-1846), heraldyk, genealog, żonaty z Eleonorą Cetner(1796-1871). Kolejnym dziedzicem majątku zostaje Andrzej Jerzy(1823-1905), żonaty z Anną Potocką(1827-1885), z którą miał syna Leona(1849-1901), po raz drugi ożenił się z Francuzką, Izabellą La Gartinerie. Około 1852 roku sprzedał Wiśniowiec księżnej gruzińskiej, Marii Abamelek. Kolejnym właścicielem Wiśniowca został Włodzimierz hrabia Broel-Plater herbu własnego(1831-1906), kolekcjoner, bibliofil, wydawca. Z powodów finansowych w 1873 roku sprzedaje majątek na licytacji. Dobra zakupił książę K.A. Gorczakow, który odstąpił majątek księciu Hohenlohe. Zakup majątku został unieważniony i dopiero po 1876 roku hrabia Włodzimierz traci Wiśniowiec na rzecz kupca z Kijowa, Jana(Iwana) Toll(Tolli). Po kilkunastu latach doprowadzając pałac i majątek do ruiny sprzedał dobra. Kolejni właściciele nie dbali o majątek. Dopiero za czasów Rosjanina, Pawła Demidowa pałac i majątek odzyskiwał blask. Sprzedał go w 1913 roku Zygmuntowi Grocholskiemu. Nie mając możliwości finansowych na utrzymanie i odrestaurowanie pałacu sprzedał go Sejmikowi Krzemienieckiemu, który odrestaurował pałac. Ponownie zrujnowany podczas II wojny światowej. Znaczna część zbiorów uległa rozproszeniu. Np. piece kaflowe z pałacu znajdują się na Wawelu w Krakowie.

ZBARAŻ

Opublikowany przez

Miasto powiatowe nad rzeką Gniezną w województwie tarnopolskim. Obecnie położone na Ukrainie w obwodzie tarnopolskim. Po raz pierwszy wzmiankowane w 1212 roku. Był gniazdem rodowym książąt Zbaraskich herbu Korybut. Początkowo pisali się Nieświccy herbu własnego. W 1463 roku po podziale majątków Zbaraż otrzymał kniaź Wasyl Nieświcki, po którym dobra odziedziczył syn Wasyl(zm.1474). Synami Wasyla, piszącymi się już Zbarascy byli Siemion, kolejny dziedzic Zbaraża, Michał, protoplasta rodu Wiśniowieckich oraz Fiodor, którego synowie zapoczątkowali rody Poryckich i Woronieckich. Siemion Zbaraski(zm. po 1481r), żonaty z Katarzyną Cebrowską, miał syna Andrzeja(zm. po 1540r.), ożenionego z Hanną Herburtówną, oraz córkę Hannę, zamężną za Jakubem Wreteckim. Z licznego potomstwa księcia Andrzeja Zbaraż otrzymał syn Mikołaj(zm. 1574r.), starosta krzemieniecki. Po nim Zbaraż dziedziczy jego syn, Janusz(zm.1603r.), wojewoda bracławski. Miał dwóch synów: Jerzego(zm.1631) oraz Krzysztofa(1580-1627). Zbaraż odziedziczył książę Jerzy, który podarował miasto bratu, Krzysztofowi. Obaj zmarli bezpotomnie. Na nich wymarł możny ród. Po ich wygaśnięciu majątek przypadł Skotnickim herbu Grzymała oraz Katarzynie ze Zbaraskich Bełżeckiej herbu Jastrzębiec. Kolejnym spadkobiercą majątku Zbaraskich zostaje książę Janusz Wiśniowiecki herbu Korybut(1598-1636), a po nim jego syn Dymitr Jerzy(*19.12.1631-+28.07.1682). Dwukrotnie żonaty- 1-mo z Marianną Zamoyską, zmarłą w 1668 roku i po raz drugi z Teofilą Ludwiką Zasławską, siostrzenicą króla Jana III Sobieskiego. Po śmierci księcia Dymitra Zbaraż otrzymał Józef Potocki herbu Pilawa(1673-1751). Po nim dobra dziedziczy syn Stanisław(1698-1790), a następnie wnuk Wincenty(zm.1825). W wyniku układu rodzinnego z 1770 roku pomiędzy braćmi: Piotrem, Franciszkiem i Józefem Zbaraż otrzymał Wincenty Potocki. Po nim majątek dziedziczy syn z małżeństwa z Anną Mycielską, Franciszek(1788-1853), oficer Wojska Polskiego, prezes Heroldii Królestwa Polskiego, kolekcjoner. Z powodu kłopotów finansowych sprzedał Zbaraż Jadwidze z książąt Lubomirskich Eugeniuszowej de Ligne, córce Henryka i Teresy z Czartoryskich. Po śmierci księżnej Jadwigi w 1890 roku, jej córka i spadkobierczyni Natalia(*1835-+1863) zamężna za księcia Rudolfa Maximiliana Ludwika Konstantego de Croÿ-Dülmen   (*13.03.1823-+08.02.1902) sprzedała Zbaraż dr Tadeuszowi Niementowskiemu, który był ostatnim właścicielem magnackiej i książęcej fortuny. 

ZAMEK

Na terenie Starego Zbaraża znajdował się zamek z XIII wieku, który w 1474 roku został zdobyty i zniszczony przez Tatarów. Odbudowany ale ponownie zniszczony przez Tatarów w 1589 roku. Budowę Nowego Zamku rozpoczęto w 1620 roku wg projektu Henryka van Peene i przy udziale Krzysztofa Arciszewskiego, który był odpowiedzialny za ziemne fortyfikacje. Po śmierci książąt Zbaraskich rozbudowę zamku kontynuował Janusz książę Wiśniowiecki a później jego syn. W 1682 roku przechodzi w ręce Potockich. W 1707 i 1734 roku zajęty przez Rosjan i doprowadzony do ruiny. Ponownie odbudowany i urządzony jako rezydencja magnacka. W takim stanie przetrwał do początku XIX wieku. Za czasów Franciszka hrabiego Potockiego rozpoczął się upadek Zbaraża. W 1840 roku administrujący dobrami Potockiego generał Józef Bem urządził w murach zamku cukrownię, która wkrótce upadła. Opuszczony zamieniał się stopniowo w ruinę. Dopiero za czasów Tadeusza Niementowskiego prowadzono prace zabezpieczające-pokrył budynek nowym dachem, zabezpieczył murem drzwi i okna oraz odrestaurował bramę wjazdową. Z powodu braku środków finansowych nie udało mu się dokonać pełnej restauracji zamku. Podczas I wojny światowej zamek ponownie zniszczony przez wojska rosyjskie. W 1932 roku Związek Oficerów Rezerwy RP z Tarnopola podjął się odbudowy zamku. W 1936 roku odbudowano całkowicie budynek bramny i lewe skrzydło, a w 1938 roku skrzydło prawe. Główny korpus miał być zrekonstruowany w 1939 roku. Obecnie na terenie zamku mieści się muzeum kozaczczyzny.

 

Zabytki- zamek Zbaraskich z 1626r., klasztor oo. Bernardynów, stary zamek Zbaraskich w Starym Zbarażu, zniszczony w 1589r.

RAJ

Opublikowany przez

Wieś położona w województwie tarnopolskim powiatu brzeżańskiego. Obecnie na Ukrainie w obwodzie tarnopolskim, w rejonie brzeżańskim. Położona 2 km od Brzeżan. Należała do Sieniawskich herbu Leliwa. Po śmierci ostatniego z rodu, Adama Mikołaja(*1666-+1726) majątek odziedziczyła jedyna jego córka, Maria Zofia(+1771), która dwukrotnie była zamężną. Po raz pierwszy za Stanisławem von Denhoffem(Dӧnhoff) herbu Dzik(*1673-+1728), hetmana polnego litewskiego, ostatniego męskiego przedstawiciela polskiej linii rodu. Po 4 latach małżeństwa umiera. Młoda wdowa ponownie wychodzi za mąż za Augusta Aleksandra księcia Czartoryskiego herbu Pogoń Litewska(*09.11.1697-+04.04.1782), wojewodę ruskiego. Przez małżeństwo ich córki Izabeli Elżbiety(*21.05.1736-+25.11.1816) z Stanisławem księciem Lubomirskim herbu Szreniawa bez Krzyża(*25.12.1722-+12.08.1783), marszałkiem wielkim koronnym wniosła Raj w dom Lubomirskich.  Córka księcia Stanisława- Aleksandra(*1760-+19.03.1831) wyszła za mąż za Stanisława Kostkę hrabiego Potockiego herbu Pilawa(*1755-+14.09.1821), prezesowi Senatu Królestwa Polskiego. Tym samym Brzeżańszczyznę wraz z Rajem w dom Potockich. Kolejnym dziedzicem majątku był syn Stanisława Kostki- Aleksander Stanisław hrabia Potocki(*15.05.1778-+26.03.1845), kasztelan Królestwa Polskiego, żonaty z Anną hrabianką Tyszkiewiczówną, a po raz drugi z Izabellą Mostowską. Właściciel Wilanowa, szambelan cesarza Napoleona Bonaparte. Po nim dobra dziedziczy wnuk Stanisława Kostki- Stanisław hrabia Potocki(**1824-+1887), żonaty z Marią księżniczką Sapieżanką z Wysokiego Litewskiego. Ostatnim właścicielem Raju był prawnuk Stanisława Kostki, hrabia Jakub(*26.01.1863-+27.09.1934), bezżenny. Ostatni z linii brzeżańskiej cały swój ogromny majątek zapisał na cele społeczne. Raj od 1935 do 1939 wchodził w skład fundacji im. Jakuba hr. Potockiego. 

PAŁAC i PAŁAC MYŚLIWSKI

W XVII wieku w Raju stał zameczek myśliwski. Zrujnowany w 1709 roku przez słynnego zagończyka Adama Śmigielskiego i jego ludzi, odbudowany. Miał rzut kwadratu i cztery narożne wieże. Był bardzo bogato wyposażony. Po śmierci Izabeli księżnej Czartoryskiej zameczek popadł ponownie w ruinę. Około 1830 roku wnuk marszałkowej, Aleksander hrabia Potocki wybudował na fundamentach starego zameczku nowy pałac, służący jako letni. Kolejne prace remontowo-budowlane przeprowadzone zostały w drugiej połowie XIX wieku. W pałacu zgromadzone były bogate zbiory malarstwa, meble, książki, porcelana. Wszystko to uległo zniszczeniu i rozgrabieniu w czasie I wojny światowej. Nigdy już pałac nie odzyskał swojej dawnej świetności. Resztki wyposażenia i zbiorów przepadła podczas II wojny światowej. Pałac stał w otoczeniu parku krajobrazowego. Obok pałacu w 1882 roku wg projektu Juliana Oktawiana Zachariewicza postawiono drugi budynek będący pałacykiem myśliwskim.  

BRZEŻANY

Opublikowany przez

Miasto powiatowe położone do 1945 roku w województwie tarnopolskim. Obecnie leżące na Ukrainie w obwodzie tarnopolskim. Po raz pierwszy wzmiankowane w 1375 roku, kiedy książę Władysław Opolczyk nadał miejscowość bojarowi Waśce Teptuchowiczowi. Brzeżany należały w XV wieku do Cebrowskich herbu Hołobok. Córka Piotra Cebrowskiego, Anna w 1508 roku wnosi Brzeżany w posagu przez małżeństwo z Rafałem Sieniawskim rodzinie Sieniawskich herbu Leliwa. W 1530 roku Mikołaj Sieniawski(1489-1569) podniósł wieś do rangi miasta. On też zbudował w Brzeżanach zamek. Po śmierci ostatniego z rodu, Adama Mikołaja Sieniawskiego(ok.1666-1726), żonatego z Elżbietą Lubomirską(zm.1729r.) cały ogromny majątek odziedziczyła jedyna córka, Maria Zofia, zamężna za 1-mo voto Stanisława von Denhoff(Dӧnhoff) herbu Dzik(*1673-+02.08.1728), hetmana polnego litewskiego, ostatniego męskiego przedstawiciela polskiej linii rodu. Zaledwie 4 lata po ślubie z Marią Zofią umiera. W 1731 roku młoda wdowa poślubia Augusta Aleksandra księcia Czartoryskiego herbu Pogoń Litewska  (09.11.1697-04.04.1782). Ich córka Izabela a właściwie Elżbieta(*21.05.1736-+25.11.1816) wychodząc za mąż za Stanisława księcia Lubomirskiego herbu Szreniawa bez Krzyża(*25.12.1722-+12.08.1783) wniosła Brzeżany w dom Lubomirskich. Następnie córka księcia Stanisława- Aleksandra Lubomirska(*1760-+19.03.1831), wyszła za mąż za Stanisława Kostkę hrabiego Potockiego herbu Pilawa(*1755-+14.09.1821) i wniosła Brzeżany w dom Potockich na okres ponad stu lat. Ostatni właściciel Brzeżan z tego rodu, Jakub hrabia Potocki(*26.01.1863-+27.09.1934), syn Stanisława i Marii z książąt Sapiehów, bezżenny, zapisał cały swój majątek w tym Brzeżany założonej przez siebie fundacji, mającej na celu zwalczanie chorób takich jak: rak, gruźlica itp. Fundacja istniała do 1939 roku. Jeden z najbogatszych ludzi II RP. W 1922 roku posiadał majątki ziemskie o powierzchni 33680 ha. Sam zamek w Brzeżanach przekazał Wojsku Polskiemu, które nosiły się z zamiarem odrestaurowania zniszczonego zamku w wyniku I wojny światowej. II wojna światowa doprowadziła do całkowitego zniszczenia pięknej warowni.

KAPLICA SIENIAWSKICH

BRZEŻAŃSKIE DWORKI

 

CMENTARZ BRZEŻAŃSKI Z GROBEM MATKI MARSZAŁKA RYDZA-ŚMIGŁEGO

W miasteczku: zamek Sieniawskich, kościół zamkowy z XVII w. z kaplicą grobową Sieniawskich, dworki szlacheckie, kościół p.w. Świętych Apostołów Piotra i Pawła, kościół i klasztor bernardynów, kościółek ormiański z XVIIIw., cerkiew p.w.św. Mikołaja z XVIIw., cerkiew p.w.św. Trójcy z XVII-XIXw.

Znani z Brzeżan:

Edward Rydz-Śmigły(*11.03.1886-+02.12.1941)-marszałek Polski, Naczelny Wódz Sił Zbrojnych w 1939r.

Ferdynand Andrusiewicz(*09.01.1885-29.07.1936)-architekt, podpułkownik piechoty Wojska Polskiego

Jakub Bałłaban(*1861-+?)-architekt tworzący we Lwowie

Aleksander Brückner(*29.01.1856-+24.05.1939)-polski slawista, historyk literatury i kultury polskiej

Zbigniew Kazimierz Brzeziński(*28.03.1928-+26.05.2017)-polsko-amerykański politolog, doradca ds.bezpieczeństwa narodowego USA za czasów prezydentury Jimmy`ego Cartera

Alfred Olbiński(*15.11.1843-+18.08.1898)-profesor medycyny, chirurg, jako pierwszy opracował stosowanie piłki Gigliego do trepanacji czaszki

Teofil Karol Maresch(*01.08.1888-+18.10.1972)-generał brygady Wojska Polskiego,

Zdzisław Hordyński-Juchnowicz(*31.07.1857-+12.01.1929)-lekarz, generał major lekarz sztabowy cesarskiej i królewskiej armii, generał dywizji Wojska Polskiego,

Jan Edward Hofmokl(*1840-25.03.1900)-chirurg, prof. Uniwersytetu Wiedeńskiego

ŚWIRZ

Opublikowany przez

Pierwszy raz wymieniony w 1427 roku. Rodowe gniazdo książąt Świrskich herbu Szaława. W 1481 roku wymienieni bracia Andrzej i Marcin. W XVII wieku miasteczko należy do rodziny Cetnerów herbu Przerowa, które posiadali do początków XIX wieku. W drugiej połowie XVIII wieku należało do Dominika Cetnera(zm.1804r), starosty stockiego, syna Stanisława i Róży z Dąbrowskich, właściciela Husiatyna i Kniahinicz, żonatego z Antoniną Ożdżanką. W 1780 roku otrzymał tytuł hrabiowski. Miał dwóch synów: Andrzeja, członka Stanów i strażnika sreber koronnych austriackich, zmarłego bezdzietnie, oraz Ignacego Eugeniusza(zm.1821), żonatego z Teklą Sapieżanką, po raz drugi z Elżbietą księżniczką Lubomirską, ostatniego z rodziny właściciela Świrza. Miał syna Aleksandra(zm.1873), wnuka Eugeniusza i prawnuka Andrzeja(zm. po 1926 roku), na którym linia ta wygasła. Po śmierci Ignacego Eugeniusza dobra sprzedane. Początkowo w rękach Sierakowskich herbu Ogończyk. Później w latach 40-tych XIX w. były własnością Katarzyny Starczewskiej i Magdaleny Pierzchały, w 1855 roku Tadeusza Wiktora, w 1878 Marii Ilasiewicz, w latach 90-tych XIX wieku Klaudii z Czaykowskich herbu Gryf,  Władysławowej Tustanowskiej herbu Sas. Jako posag Władysława i Klaudii Tustanowskich, Marii(1871-1893) która w 1891 roku poślubiła Konstantego hrabiego Romera h.Jelita(1861-1933), Świrz miał przejść do Romerów. Na podstawie układu rodzinnego Świrz przejęła siostra Marii, Felicja(1871-1942) zamężna za Aleksandra Krzeczunowicza herbu własnego(1863-1922). Sprzedała majątek Irenie Martynie hrabiance z Wolańskich herbu Przyjaciel, 1-o voto Aleksandrowej  hr. Pinińskiej, 2-do voto żonie Roberta Franciszka Fean Walentego hrabiego Lamezan de Salins herbu własnego(1869-1930), generała austriackiego, a później Wojska Polskiego. Miał tylko córkę Irenę(1904-1968) zamężną za Tadeusza hrabiego Komorowskiego herbu Korczak(1895-1968), późniejszego generała dywizji Wojska Polskiego, dowódcę Armii Krajowej i powstania warszawskiego, słynnego „Bora”. Byli ostatnimi właścicielami Świrza do 1939r.

We wsi zamek Świrskich herbu Szaława zbudowany w XV wieku. Na fundamentach zamku książąt Świrskich Aleksander Cetner(zm.1667) zbudował zamek, wielokrotnie przebudowywany. Zniszczony w 1914 roku, odbudowany. Dostępny z zewnątrz.

 

 

 

Urodzeni w Świrzu:

Alicja Grześkowiak(*10.06.1941)- polska polityk, doktor habilitowany w zakresie prawa karnego, senator I,II,III i IV kadencji, marszałek Senatu IV kadencji w latach 1997-2001

Tadeusz Lipski(*30.03.1920)-polski dowódca wojskowy, podoficer AK, oficer partyzantki antykomunistycznej,

Andrzej Żak(*06.09.1923-+04.01.2017)- polski archeolog