ALEKSANDRIA

Opublikowany przez

Wieś obecnie położona na Ukrainie w rejonie rówieńskim obwodu rówieńskiego nad Horyniem. Do 1945 roku polskie miasteczko powiatowe położone w powiecie rówieńskim. W 1594 roku na miejscu niewielkiej wsi Pierszki książę Konstanty Ostrogski herbu własnego lokował miasto, które nazwał Aleksandrią na część swego syna Aleksandra. W I połowie XVII wieku córka księcia Aleksandra Ostrogskiego, Katarzyna wychodzi za mąż za kanclerza koronnego i starostę kałuskiego Tomasza Zamoyskiego herbu Jelita(*1594-+1638). Po Zamoyskich Równe wraz z Aleksandrią należało do Koniecpolskich herbu Pobóg, Walewskich herbu Kolumna, a od 1723 roku do książąt Lubomirskich herbu Szreniawa bez Krzyża. W 1760 roku własność księcia Stanisława Lubomirskiego, podstolego Koronnego. Książęta Lubomirscy posiadali majątek w Aleksandrii z siedzibą dworską do 1939 roku. Dwór zbudowany na początku XIX wieku stanowił ich letnią rezydencję. Główną stanowił zamek i pałac w Równem. Kazimierz książę Lubomirski(*1813-+1871)przez pewien czas mieszkał w Aleksandrii. Po nim majątek odziedziczył Stanisław Michał książę Lubomirski(*1838-+1918),a po jego śmierci dobra przypadły synom: Równe otrzymał Adam Kazimierz, a Aleksandrię Hubert Stanisław(*1875-+1939).Hubert Stanisław ożeniony był z Teresą Katarzyną księżniczką Radziwiłł. Posiadali  7-mioro potomstwa: Jan Kazimierz Antoni(*1913-+1984), Stanisław Hubert Maria(*1914-+1977), Anna Maria(*1916-+1959),Zdzisław Herakliusz Zygmunt(*1917-+1996), Henryk Ignacy(*1919), Wanda Zofia Antonina(*1923-+1983),Herakliusz Sebastian Maria(*1926-+1992). Dnia 18.09.1939 roku książę Hubert został ciężko ranny  a następnie zastrzelony przez czerwonoarmistę.

DWÓR

Dwór w Aleksandrji Wołyńskiej-lata 30-te XXw.

Na skraju miasteczka, na lewym brzegu Horynia w odległości kilkuset metrów od rzeki położone było założenie dworsko-parkowe. Na niewielkim wzniesieniu łagodnie opadającym ku rzece stał dwór. Od strony podjazdu, na osi dworu na tle wyniosłej masy drzew, wśród których ukryte były budynki gospodarcze stała oficyna. Od dworu do kościoła biegła stara aleja grabowa. Obecnie na miejscu dworu jest dziś rumowisko zarośnięte młodymi drzewami. Zachował się park o powierzchni 5 ha założony na początku XIX wieku przez Dionizego Miklera.

OŁYKA

Opublikowany przez

Miejscowość polska obecnie położona w obwodzie wołyńskim, w rejonie kiwereckim, przed 1945 rokiem w województwie wołyńskim, w powiecie łuckim. Wzmiankowana w 1149 roku. W XV wieku założycielem miasteczka był Piotr Janowicz Montygerdowicz herbu Wadwicz(+ok.1498), żonaty z Anną, córką Jana Wiazowicza. Po śmierci syna Jana, który zginął pod Wiedroszą w 1500 roku, pozostałe po śmierci Piotra włości podzielono pomiędzy wdowę i córkę Annę, zamężną za Stanisławem Kiszką herbu Dąbrowa(+1513), marszałkiem hospodarskim, namiestnikiem smoleński  i hetmanem wielkim litewskim. Ołykę otrzymała wdowa, po śmierci której przeszła na własność wnuczki Anny z Kiszków, zamężnej 1-mo za Janem Radziwiłłem”Brodatym”, 2- za Stanisławem Kieżgajłą. Kolejnym dziedzicem Ołyki został syn Anny i Jana, Mikołaj Radziwiłł”Czarny” herbu Trzy Trąby(*1515-+1565), żonaty z Elżbietą Szydłowiecką(*1533-+1562). W 1547 roku od cesarza otrzymał tytuł książęcy „na Ołyce i Nieświeżu”, zatwierdzony w 1545 roku przez króla Zygmunta Augusta. Po śmierci księcia Mikołaja Ołykę dziedziczy najmłodszy z jego synów, książę Stanisław(*1539-1599), żonaty z Marianną Myszczanką. W 1586 roku książę Mikołaj Radziwiłł ”Sierotka” wraz z braćmi utworzył trzy ordynacje: nieświeską, ołycką i klecą. Pierwszym ordynatem ołyckim został książę Stanisław Radziwiłł, drugim Mikołaj Krzysztof(*1589-+1614), nieżonaty, a po jego śmierci, jego brat książę Albrycht(Albert) Stanisław(*1595-+1656), żonaty 1-mo z Reginą Eisenreich i 2-do z Anną Lubomirska. Nie doczekał się potomstwa. Ordynacja ołycka przeszła na szóstego ordynata nieświeskiego, księcia Michała Kazimierza i aż do XIX wieku stanowiła całość z ordynacją nieświeską. Ostatnim ordynatem był książę Mikołaj ”Czarny” Radziwiłł(*1786-+1813), który nie posiadał męskiego potomka. Za udział w wojnie przeciw Rosji dobra jego zostały wzięte w sekwestr. Na skutek zabiegów księcia Adama Czartoryskiego car Aleksander I zniósł sekwestr i przekazał ordynację księciu Antoniemu Radziwiłłowi(*1775-+1832) reprezentantowi tzw. linii „pruskiej”, wywodzącej się z ordynacji kleckiej. Antoni książę Radziwiłł żonaty z Ludwiką Fryderyką księżniczką Pruską został XVIII ordynatem nieświeskim, X ołyckim i I przygodzickim.  Ostatnim ordynatem na Ołyce był książę Janusz Radziwiłł(*1880-+1967), żonaty z Anną księżniczką Lubomirską.

ZAMEK

Zbudowany przez Mikołaja Radzwiłła „Czarnego” w XVI wieku. Wielokrotnie rozbudowywany. Na początku XIX wieku stopniowy upadek zamku. W latach 1812-1836 w zamku mieścił się szpital. Odnowę zniszczonego zamku rozpoczęła Maria de Castellane Antoniowa Radziwiłłowa oraz książę Ferdynand Radziwiłł. Odbudowa zamku trwała od 1860 do 1882 roku. Zamek ponownie został zamieszkany. Zrujnowany podczas działa wojennych w latach 1914-1918. Ponownie odbudowany ale do 1939 roku tylko w połowie. W 1939 roku ponownie zrabowany z dzieł sztuki, zniszczone wnętrza. Po 1945 roku w zamku umieszczono szpital psychiatryczny.

 

KLEWAŃ

Opublikowany przez

Miejscowość polska, obecnie położona na Ukrainie w obwodzie rówieńskim, nad rzeką Stubłą. Przed 1939 rokiem prywatne miasto szlacheckie położone w województwie wołyńskim. Najstarsze gniazdo rodowe książąt Czartoryskich herbu Pogoń Litewska. W 1446 roku książę Świdrygiełło nadał miejscowość swojemu marszałkowi Michałowi Wasylewiczowi Czartoryskiemu. Jedna z linii zaczęła pisać się książętami na Klewaniu i Żukowie. W posiadaniu męskich członków rodziny Czartoryskich utrzymał się Klewań do połowy XIX wieku. W 1877 roku książę Aleksander Czartoryski(*1811-+1886), syn Konstantego i Marii z Dzierżanowskich, żonaty z księżniczką Marceliną Radziwiłłówną, ku oburzeniu opinii publicznej sprzedał klucz klewański rządowi rosyjskiemu za 900 000 rubli.

ZAMEK

W 1475 roku książę Michał Czartoryski rozpoczął budowę wielkiego zamku warownego i rezydencji. Zamieszkiwali w nim do połowy XVII wieku. Opuszczony popadający w ruinę zamek książę Konstanty Czartoryski(*1773-+1860), syn Adama i Izabeli z Flemingów w 1816 roku przeznaczył zamek na polską szkołę, która po powstaniu listopadowym w 1831 roku została zamknięta. Znacznie uszkodzony podczas I wojny światowej. Odrestaurowany w okresie 20-lecia międzywojennego. Po 1945 roku do 1953 w zamku mieściło się więzienie.

ŁUCK

Opublikowany przez

Miasto polskie obecnie położone na Ukrainie nad Styrem, stolica obwodu wołyńskiego i rejonu łuckiego, przed 1945 rokiem stolica Wołynia. Po raz pierwszy wzmiankowana w 1085 roku. Wchodził w skład księstwa włodzimierskiego. W 1083 roku zajęte przez Litwinów i Jaćwingów. W 1321 roku zajęte przez Gedymina. W 1325 roku Lubart wzniósł Zamek Dolny, Zamek Górny założony przez Olgierda lub Witolda. Król Kazimierz Wielki nadał prawem lenna ziemię łucką Aleksandrowi Koriatowiczowi. Prawa miejskie Łuck otrzymał w 1432 roku. Od 1917 do 1919 roku wchodziło w skład Ukraińskiej Republiki Ludowej, następnie ZSRR, później Państwa Ukraińskiego i ponownie do Ukraińskiej Republiki Ludowej. Dnia 16 maja 1919 roku zajęte przez oddział WP pod dowództwem generała Karnickiego. Całkowicie wyzwolony przez grupę generała Stanisława Hallera we wrześniu 1919 roku. Do 1939 roku w granicach państwa polskiego.  Po 1945 roku w granicach ZSRR, od 1991 roku w granicach państwa ukraińskiego.

ZAMEK

Pierwotna warownia powstała w XI wieku. Zamek murowany rozpoczęto budować po 1352 lub 1370 roku przez księcia Lubarta z dynastii Giedyminowiczów (*0k.1312/15-+przed 1386). Był synem wielkiego księcia litewskiego Giedymina i jego żony Jewny. Po śmierci księcia Lubarta zamek rozbudowany przez księcia Witolda w latach 1392-1430 oraz księcia Świdrygiełłę w latach 1430-1432. W 1429 roku na zamku odbył się zjazd monarchów europejskich, w którym uczestniczyli: wielki książę litewski Witold, król Polski Władysław Jagiełło, król niemiecki Zygmunt Luksemburski, król duński Eryk VII, wielki książę moskiewski Wasyl Wasyliewicz(wnuk Witolda), wielki mistrz zakonu krzyżackiego Russdorff, legat papieski, metropolita kijowski i całej Rusi Focjusz, Hanowie tatarscy, hospodar Wołoszczyzny, książęta mazowieccy, pomorscy, śląscy, twerscy i Odojewscy, posłowie cesarza bizantyjskiego, Jana VIII Paleologa. W okresie II RP na terenie zamku mieściło się Muzeum Wołyńskie, a wieże zamkowe wykorzystane były do obserwacji przez straż pożarną. Obecnie muzeum państwowe.

RAKOWICA MAŁA /Малая Ракавіца ob. Białoruś/

Opublikowany przez

Wieś na Białorusi, położona w obwodzie brzeskim w rejonie brzeskim, ok. 15 km na zachód od Brześcia. Po raz pierwszy wzmiankowana w 1524 roku, będąc w tym czasie częścią dóbr królewskich. Później własność kniaziów Romanowiczów, Sokolskich(od 1565 roku)i kniaziów Szujskich. W 1698 roku Rakowica Mała należała do Jana Szujskiego, podstolego Racławskiego, później do jego syna, Franciszka(1704). Franciszek Szujski przekazał majątek swemu bratu, Maciejowi Stanisławowi(+1715), podczaszemu brzeskiemu. W 1730 roku Ignacy Szujski sprzedaje Rakowicę Małą podczaszemu żmudzkiemu Stanisławowi Tołłoczko herbu Pobóg. Rodzina Tołłoczków pochodziła z Tołoczyna w powiecie orszańskim. Posiadali majątek do 1939 roku. Od 1740 roku majątek należał do Piotra Tołłoczko(*1720-+1790), stolnika wendeńskiego. Ostatnim właścicielem był Teodor Tołłoczko(*1876-+1946), żonaty z Jadwigą z Ponikwickich, syn Jana, powstańca styczniowego i Karoliny z Jaskłowskich. Jan Tołłoczko za udział w powstaniu został zesłany na Sybir a dobra jego miały zostać skonfiskowane. Podział majątku między jego braćmi(Julianem i Antonim, którzy posiadali majątek w 1890 roku) pozwoliło zatrzymać dobra w rękach rodziny. Synem Jana i Karoliny był Stanisław Tołłoczko(*1868-+1935), kawaler orderu Polonia Restituta, doktor filozofii, profesor chemii Uniwersytetu Lwowskiego, pochowany na rodzinnym cmentarzu w Rakowicy w pobliżu neogotyckiej kapliczki znajdującej się na północno-zachodnim skraju wioski.

Na terenie majątku znajdował się dwór z zabudowaniami gospodarczymi i parkiem. Po założeniu zachowały się resztki parku dworskiego.

AUGUSTÓWEK-AUGUSTOWO-GRODNO /ob.Białoruś/

Opublikowany przez

Obecnie na terenie Białorusi w granicach miasta Grodna. Leżąca na lewym brzegu Niemna, miejscowość wchodziła w skład królewszczyzny. W drugiej połowie XVIII wieku na terenie wsi Antoni Tyzenhaus herbu Bawół, podskarbi litewski wybudował pałacyk, nazywając go od imienia panującego króla-Augustówek. Po rozbiorach dobra skonfiskowane i przekazane w ręce prywatne. Katarzyna II przekazała miejscowość generałowi Maurycemu hrabiemu de Laçy za zasługi w czasie wojny turecko-rosyjskiej. W 1819 roku mieszkający w pałacyku hrabia Maurycy w testamencie zapisał majątek siostrzeńcowi, kapitanowi wojsk angielskich Patrykowi O`Brien, synowi Terence`a i Mary de Laçy. Sprowadził go do siebie i przed swą śmiercią(zm.1820r) usynowił go i za zgodą cara Aleksandra I połączył oba nazwiska w jedno- O`Brien de Laçy. Wcześniej sprzedał fikcyjnie majątek swojemu przyjacielowi hrabiemu Karolowi von Medem, Kurlandczykowi, który w 1820 roku „odsprzedał” go siostrzeńcowi generała, Patrykowi hrabiemu O`Brien de Laçy. Majątek liczył wtedy około 12000 ha gruntów. Patryk hrabia O`Brien de Laçy ożeniony był z Julią von Damme z Pomorza. Miał z nią sześcioro dzieci. Szybko spolonizowali się. Jedyna córka Katarzyna poślubiła Franciszka hrabiego Kossakowskiego(*1815), syn Piotr ożenił się z Ludwiką hrabianką Ronikier, Henryk, Karol i Maurycy pozostali bezżenni a Aleksander ożenił się z Gabrielą Radowicką. Augustówek odziedziczył Aleksander i posiadał go do swojej śmierci, do 1908r. Po jego śmierci do 1921 roku majątek posiadała wdowa oraz synowie: Maurycy jun., Terencjusz i Patryk oraz córki: Maria Jahołkowska, Genowefa Zembrzuska i Aleksandra hrabina Miączyńska. Po 1921 roku za zgodą rodziny majątek został podzielony na dwie części: część z pałacem otrzymał pułkownik wojsk polskich Terencjusz hrabia O`Brien de Laçy(*30.05.1885-+?), drugą część z karczmą(przebudowaną przez właściciela na pałacyk) i kaplicą przypadła Maurycemu jun. hrabiemu O`Brien de Laçy(*1891-+23.07.1978). Maurycy junior ożenił się z księżniczką Nadzieją Drucką(*1898-+1986), córką Marii z Safonowiczów i Sergiusza księcia Druckiego, carskiego generała i prof. Wojskowej Akademii Prawnej. W 1915 roku remontowany pałacyk uległ spaleniu przez wycofujących się Rosjan. Właściciele do 1939 roku mieszkali w oficynie. Drugi z kolei pałacyk był zamieszkany przez właściciela, Maurycego hrabiego O`Brien de Laçy do 1939 roku.

Rodzina de Laçy- pochodzenia normandzkiego. Wg genealogii ich pierwszym znanym przedstawicielem i protoplastą rodu był Hugh de Laçy Noble Baron de Normandie, który w 1066 roku wkroczył do Anglii z Wilhelmem Zdobywcą. Z tej samej rodziny pochodził Piotr de Laçy(*1675-+1756), feldmarszałek rosyjski, który walczył ze Szwedami i Turkami, był generał-gubernatorem Rygi i posiadał rozległe dobra w Kurlandii, Kremon i Segewold. Sprowadził go do Rosji Piotr Wielki. W muzeum w Rydze znajduje się popiersie feldmarszałka. Syn Piotra- Maurycy de Laçy, zmarły w 1801 roku, był ministrem i marszałkiem austriackim, kawalerem orderów Złotego Runa i Wielkiego Krzyża Marii Teresy, zaufanym doradcą tej monarchini. Jego mauzoleum znajduje się koło Wiednia. Polska linia de Laçy pochodzi od Maurycego, bratanka feldmarszałka Piotra. Był on generałem rosyjskim za czasów Katarzyny II, Pawła I i Aleksandra I. Brał m.in. udział  w wyprawie Suworowa przez Alpy. Jako już bardzo sędziwy podpisał traktat pokojowy z Napoleonem Bonaparte. W archiwum domowym w Augustówku do 1914 roku przechowywano ciekawe listy Napoleona do generała Maurycego de Laçy, pełne uznania dla jego zalet wojskowych. Rodzina O`Brien była pochodzenia irlandzkiego, ultrakatolicka, prześladowana za wiarę. Patryk O`Brien osiedliwszy się w Polsce, szybko nawiązał kontakt z sąsiadującymi z Augustówkiem polskimi rodzinami Druckich-Lubeckich, Czetwertyńskich i Niemcewiczów oraz sam się spolonizował. Jego potomkowie czuli się całkowicie Polakami.

 

KARAPCZYJÓW ob. Karapcziw

Opublikowany przez

Karapczyjów  położony na Bukowinie obecnie Karapcziw, wieś na Ukrainie w obwodzie czerniowieckim, w rejonie wyżnickim nad Hłyboczokiem. Po raz pierwszy wzmiankowana w 1595 roku. Gniazdo rodowe ormiańskiej rodziny Krzysztofowiczów herbu własnego Donabiet. Zakupione w połowie w 1836 roku przez Kajetana Krzysztofowicza, którego syn Roman w 1855 roku przeniósł się do Karapczyjowa z Załucza nad Czeremoszem na Bukowinie. Roman Krzysztofowicz poszerzał areał majątku. Znacznego zakupu dokonał w 1863 roku oraz w 1878 roku, kiedy odkupił od Kovasca tzw. Kowaczówkę, leżącą na skraju wsi. Zastany stary dwór, który rozbudował w 1878 roku zamieniono na magazyn a właściciele przeprowadzili się do nowo zbudowanego dworu wg projektu Glaubitza, ukończonego ostatecznie w 1888 roku. Roman Krzysztofowicz miał pięcioro dzieci. Jednym z nich był Witold Krzysztofowicz. Przebywali w Karapczyjowie do 26 marca 1944 roku.

 

Krzysztofowicze- spolszczona stara rodzina ormiańska. Pierwsza wzmianka o rodzie pojawia się w XVII wieku. W 1629 roku od króla polskiego Zygmunta III Wazy otrzymała rozległe przywileje. Nobilitowana w 1676 roku. Szlachectwo miał otrzymać Iwaszko Krzysztofowicz, syn Kirekorowicza „Beznosego”. Potwierdzenie szlachectwa otrzymali w 1791 roku w Jassach. Z tego rodu pochodzi Ladis Kristof, właściwie Władysław Krzysztofowicz, urodzony w 1918 roku, zmarły w 2010r. Profesor na San Clara University, Columbia University, University of Waterloo, University of Portland. Jego jedyny syn, Nicholas, dziennikarz New York Time, jest laureatem nagrody Pulitzera.

W Karapczyjowie urodził się Edgar Kovats(*1849-+1912), architekt i malarz węgierskiego pochodzenia, działający w Wiedniu, Zakopanem i we Lwowie, rektor Politechniki Lwowskiej. Pochodził ze spolonizowanej węgierskiej rodziny szlacheckiej. Jego ojciec, Antoni był powstańcem listopadowym, urzędnikiem państwowym i politykiem, posłem na Sejm Krajowy Bukowiny i do wiedeńskiej Rady Państwa. Pochowany na Cmentarzu Łyczakowskim(kwatera 19, mogiła 565).

 

MALUTKÓW /Malkendorf/

Opublikowany przez

Nieistniejąca miejscowość położona w gminie Sulęcin powiatu sulęcińskiego. Wielokrotnie wymieniana pod nazwą: Malutkendorf, Malutkendorp(1350), Malutkinsdorff, Malutikendorff. W 1299 roku wchodziła w skład majątku w Łagowie należącym do rodu von Klepzig. Od 1350 roku należała do joannitów łagowskich. Część gruntów w 1461 roku była lennem Andressa Tirbach(von Thirbach). Wg spisu majątków z 1718/19 roku wieś była własnością joannitów z Łagowa. W 1914 roku dwa majątki: I-szy obejmował 146ha i należał do Paula Bellach, II-gi obejmował 125ha i należał do Gustava Beuthan. W 1929 roku dwa majątki: I-szy należał do  Gustava Neumann i obejmował 144ha, II-gi należał do Gustava Beuthan i obejmował178,3ha. Większe gospodarstwo należało do Paula Reimer-70ha.