Miasto położone nad Wartą, z siedzibą wojewody lubuskiego, założone zostało w 1257 roku jako „Landisberch Nova” przez Alberta de Luge. Otrzymane przywileje gospodarcze spowodowały szybki rozwój miasta w drugiej połowie XIII i w XIV wieku. W okresie tym ukształtowało się centrum miasta z kościołem, ratuszem, murami obronnymi oraz powstaniem przedmieść za bramami miejskimi. W latach 1402-1454 wraz z całą Nową Marchią miasto znalazło się tytułem zastawu w posiadaniu Zakonu Krzyżackiego. W południowo-wschodniej części miasta, przy dzisiejszej ulicy Obotryckiej, dawnej Schlossstrasse, w latach 1443-1450 Krzyżacy na fundamentach starszej budowli (prawd. chodzi o siedzibę Jana z Wartenbergu) zbudowali zamek, zburzony w 1454 roku i później rozebrany przez mieszkańców miasta. Nie zachował się wizerunek zamku. W 1710 roku król pruski przekazuje tereny po zamku miastu. Władze miejskie w tym miejscu wzniosły budynek szkoły. Obecnie na gruntach zamkowych znajduje się żłobek miejski nr 2 przy ulicy Obotryckiej 1/4. Problemy finansowe Zakonu doprowadziły do tajnego porozumienia w lutym 1454 roku pomiędzy elektorem Fryderykiem II a wielkim mistrzem krzyżackim co do zastawu Nowej Marchii. W 1455 roku miasto ponownie w granicach Brandenbrurgii. Rozwój miasta przerywany pożarami, najazdami obcych wojsk w okresie wojen: trzydziestoletniej i siedmioletniej. Ponowne ożywienie gospodarcze przeżywa miasto w XVIII wieku oraz w XIX wieku po wybudowaniu w 1857 roku linii kolejowej. II wojna światowa nie przyniosła większych zniszczeń w strukturze miasta. Fatalnym okazał się rok 1945- po zdobyciu miasta przez wojska radzieckie doszło do zniszczenia średniowiecznego centrum, w którym przetrwał tylko kościół i pojedyncze domy. Wiek XIX i początki XX to okres pojawienia się pięknych założeń willowych na terenie miasta. Część założeń powstałych w tym czasie poza granicami miasta, w latach późniejszych zostały „wchłonięte” przez rozwijający się Gorzów. Na terenie miasta zachowały się założenia braci Bahr`ów, Paucksch`a, Herzog`a, Kluge, Lehmann`a, Jaehne`go, Schroeder`a, Krowi Gród czy pałac w Zieleńcu. To tylko kilka przykładów z wielu istniejących i zachowanych obiektów na terenie miasta do dnia dzisiejszego, o których kilka słów poniżej. W 1914 roku na terenie miasta położone były 2 majątki- jeden o areale 92,5ha należał do Kurta Musik, drugi o powierzchni 45ha należał do Carla Weimann.
ZAMEK
W południowo-wschodniej części miasta, przy dzisiejszej ulicy Obotryckiej, w latach 1443-1450 Krzyżacy w miejscu dawnego grodu zbudowali zamek, zburzony w 1454 roku przez mieszkańców miasta. Do XVII wieku zamek przetrwał jako budynek kryty dachem dwuspadowym z cylindryczną wieżą. W XVIII wieku po zamku pozostały tylko fundamenty. Nie zachował się wizerunek jak i opis zamku. W 1710 roku król pruski przekazuje tereny po zamku miastu. Władze miejskie w tym miejscu wzniosły budynek szkoły. Obecnie na gruntach zamkowych znajduje się żłobek miejski Nr 2 przy ulicy Obotryckiej 1/4.
PAŁAC- ZIELENIEC(Rosswiese)
Obecnie część miasta Gorzowa Wlkp. Zieleniec założony w 1774 roku (Entreprise),przez urzędnika państwowego Meyer`a z Anhalt. Wkrótce przejęta przez Friedricha Balthasara Schönberg von Brenckenhoff. Na terenie Zieleńca wybudował dwór oraz założył folwark. W 1780 roku król pruski Fryderyk Wilhelm II, który brał udział w rozbiorach Polski(II i III) podarował nabytą wieś przez państwo hrabinie von Lichtenau. Po śmierci króla majątek skonfiskowany i przejęty przez państwo pruskie. Później w posiadaniu miasta Gorzów Wlkp. Po rozparcelowaniu majątku część gruntów z pałacem i parkiem była w posiadaniu kilku rodzin mieszczańskich. W połowie XIX wieku właścicielem majątku był żyd Luis(Ludwig) Boas(1807-1872), drugi syn Arona Boasa(1776-1857) i Betty z domu Israel(+1862). Ożeniony z Johanną z domu Itzigroten, z którą miał troje dzieci: dwie córki i syna. W 1879 roku majątek o powierzchni 260,55ha należał do rodziny Liebermann. W 1896 roku majątek Huga Liebermanna obejmował 364ha gruntów a w 1914 roku 274ha. W 1929 roku właścicielem majątku był Arthur Kreiser, właściciel cyrku „Barum”.
W parku o powierzchni 0,5 ha położony jest eklektyczny pałac zbudowany w 1878 roku przez rodzinę Liebermann, obecnie użytkowany przez szkołę ogrodniczą. Po obu stronach wejścia znajdują się dwa płaskie pilastry zwieńczone głowicami jońskimi, z portykiem przejazdowym. Wystrój wnętrza również eklektyczny. Obok oficyna pałacowa oraz zabudowania gospodarcze byłego majątku.
WILLE GORZOWA WIELKOPOLSKIEGO
1. Willa Schröder`a przy ul. Warszawskiej – obecnie Muzeum Lubuskie im. Jana Dekerta
Przy ulicy Warszawskiej willa-pałac z 1903 roku, typu secesji berlińskiej według projektu architekta Reimarusa von Hetzel dla Gustawa Schroedera- właściciela fabryki kabli i lin w Gorzowie, obecnie Muzeum Miejskie. Posiada zbiory z dziedziny rzemiosła artystycznego(głównie konwisarstwa czyli wyrobów cynowych), portretu cechowego, dworskiego i mieszczańskiego, medalierstwa, numizmatyki oraz zabytków archeologicznych i etnograficznych z zakresu kultury materialnej okolic Gorzowa Wlkp. Pałac położony jest na terenie parku krajobrazowego o powierzchni 3,32ha, założonego współcześnie z pałacem. Za budynkiem pałacu na wzgórzu znajduje się domniemane wczesnośredniowieczne grodzisko, prawdopodobnie niewielki gródek pełniący rolę strażnicy.
2. Willa Paucksch`a– Wał Okrężny 37
Pałacyk eklektyczny zbudowany w 1875 roku przez Hermanna Paucksch`a. Po jego śmierci sprzedany Franzowi Roesler. Później należał do rodzin: Hengst i Boehing. Położony był w parku w stylu krajobrazowym z elementami romantycznymi. Dziś park jest znacznie zmniejszony i zniekształcony. Po zachodniej stronie pałacu znajdują się dawne budynki gospodarcze i oficyna. Po wojnie mieściła się tu Dyrekcja Dróg Wodnych i Przedsiębiorstwa Budownictwa Wodnego. Od 1976 roku po remoncie stał się siedzibą Wojewódzkiego Domu Kultury, później Grodzkiego Domu Kultury. Kolejny remont odbył się w 1985 roku. Obecnie własność prywatna. Ciekawy wystrój wnętrz: boazerie, sztukaterie, balustrada klatki schodowej, kominek w hallu. Dwukondygnacyjną bryłę pałacu- zbudowanego na planie kwadratu z użytkowym poddaszem i piwnicami- zdobi 8-boczna wieża narożnikowa i bogate detale architektoniczne. Wejście główne, znajdujące się od strony dziedzińca w elewacji zachodniej, poprzedzone jest portykiem przejazdowym. Wjazd na dziedziniec prowadzi przez ozdobną bramę wjazdową i furtę dla pieszych. Przy pałacu od strony wschodniej znajduje się ozdobny taras z basenem i fontanną w kształcie płaskiej czary, pośrodku której umieszczono rzeźbę dwojga bawiących się dzieci. Od strony ogrodu taras otoczony jest balustradą tralkową.
3. Wille braci Bahr`ów– ul. 30 Stycznia 1 i1a- obecnie Instytut im. biskupa Wilhelma Pluty
W latach 1895-1902 zbudowane zostały dwie okazałe wille przez braci: Maxa i Roberta Bahr. Pierwsza powstała willa dla Roberta, któy zamieszkał tu z żoną i dziećmi. W latach 1901-1902 do willi Roberta dobudował się starszy brat Max. Cały kompleks uzupełnił ogród z rzeczką Kłodawką. Widoczny mostek na pocztówce, łączący dwie części ogrodu, przerzucony przez Kłodawkę nie zachował się. Willa posiadała ogród zimowy. Po śmierci Roberta willę zakupił Wilhelm Henke. Po śmierci Maxa/1930/ posiadłość odziedziczył jego jedyny syn, Paul Bahr. Po 1945 roku w kompleksie mieściła się siedziba biskupów gorzowskich/Pałac Biskupi/, później Sąd Kościelny. Obecnie od 2012 roku w pałacu mieści się Instytut im. bp. Wilhelma Pluty.
4. Willa Karla Bahr`a– ul. Kazimierza Wielkiego 1- Pałac Ślubów
Willa w stylu secesyjnym zbudowana w latach 1902-1903 dla Karla Bahr`a, kupca i radcy miejskiego. Jednocześnie z budową willi powstał ogród z fontanną. Założenie powstało na ówczesnych peryferiach Gorzowa, przy jeziorze zwanym Ruskim Stawkiem. W 1911 roku willa rozbudowana. W latach późniejszych przy willi powstała mała szklarnia, stajnie, mieszkanie dla stangreta. W 1945 roku po zdobyciu Gorzowa przez wojska radzieckie, w willi mieściło się dowództwo wojsk radzieckich. W latach 50-tych XX wieku lokował się Związek Młodzieży Polskiej, później przychodnia zdrowia. Po 1995 należy do Urzędu Miasta. W 1997 roku remontowana wg projektu Romana Mycki i Wiesława Gołackiego-Autorskie Biuro Projektów M&G S.C. Po remoncie w willi Urząd Stanu Cywilnego oraz biura Urzędu Miejskiego i Euroregiony Pro Europa Viadrina.
5. Willa Otto Gerloff`a– ul. Warszawska 84
Przy ulicy Warszawskiej położona jest willa najdłużej urzędującego burmistrza Gorzowa/ ówczesny Landsberg a.Warthe/- pełnił go przez 28 lat od 1915 do 1943 roku.
6. Willa Gustava Hermanna Silwedel`a– ul. Warszawska 89
Nieistniejąca willa przy ulicy Warszawskiej należąca do Gustava Hermanna Silwedel`a, kompozytora, aranżera, wydawcy. Pozostałością po założeniu jest brama z ogrodzeniem i resztki ogrodu.
7. Willa Clemens– ul. Warszawska
Nieistniejca willa Clemens
8. Willa ul. Warszawska 134
Secesyjna willa zbudowana w 1907 roku.
9. Willa Hansa Lehmann`a, ul. Sikorskiego 107
Zbudowana w latach 1903-1905 roku przez Hansa Lehmann. Zaprojektowana przez berlińską pracownię architektoniczną Karla E. Bangert. Rodzina Lehmann posiadała willę do 1945 roku. Po wojnie w willi mieściła się prokuratura. Od 1989 roku po remoncie willa zaadoptowana na siedzibę biblioteki wojewódzkiej.
Willa Fischer ul. Grobla 8
NIEISTNIEJĄCA WILLA PRZY UL. WARSZAWSKIEJ
Wieś wzmiankowana w 1297 roku, w XV wieku posiadłość rycerska. Dawny zespól dworski założony w połowie XIX wieku składający się z dworu z piętrowym korpusem wschodnim pochodzącym z okresu przebudowy na początku XX wieku, oficyna mieszkalna oraz park krajobrazowy o powierzchni 2,05 ha oraz budynki gospodarcze.
KROWI GRÓD/Kuhburg/– ul. Kobylogórska 68
Przy ulicy Kobylogórskiej 68 położono jest willa-pałacyk z początków XX wieku w resztkach parku również z początku XX wieku o powierzchni około 0,5 ha. Nie znamy zleceniodawców budowy pałacyku. Wątpliwa staje się data budowy- na mapie z lat 80-tych XIX wieku widoczny jest budynek mieszkalny w otoczeniu parku i znajdującymi się w pobliżu budynkami gospodarczymi. Stoi na miejscu historycznego „Krowiego Grodu”- najbardziej wysuniętym na południe punktem osadniczym Gorzowa Wlkp. Był to folwark o charakterze obronnym, mieszczącym się nad starą Wartą, przy Moście Mniszym założony przed 1257 rokiem. Pierwotnie położony był tu dwór gospodarczy cystersów z Gościkowa-Paradyża, który został odsprzedany miastu w 1372 roku. Od tego czasu to miejsce pełni rolę strażnicy strzegącej bydło, stąd nazwa miejsca, które pojawia się w 1511(Koeborch) czy w 1576 roku(Kuhborgk). W kolejnych wiekach maleje znaczenie obronne grodu mimo, że w XVIII wieku usypano wokół folwarku szaniec obronny, widoczny jeszcze w okolicach samego pałacyku. W pałacyku od 1958 roku mieściła się siedziba Polskiego Towarzystwa Turystyczno-Krajoznawczego, pełniąc funkcję Domu Wycieczkowego. Później mieściło się tu Biuro Usług Turystycznych. W 1994 roku pałacyk z ogrodem został sprzedany Polsko-Niemieckiemu Towarzystwu Wspierania Gospodarki, dla potrzeb którego pałacyk wyremontowano. Kolejnym właścicielem był obywatel polski, później niemiecki, obecnie wystawiony na sprzedaż. Na terenie ówczesnej wsi położony był majątek, który w 1914 roku obejmował 52ha gruntów i należał do Otto Miebes a w 1929 roku należał do Hansa Siedke i obejmował 61ha. 
