RYBOJADY /Rybojadel, Hoffmannstal/

Wieś położona w gminie Trzciel powiatu międzyrzeckiego. Po raz pierwszy wymieniona w 1305 roku(Rybenick) i jeszcze wielokrotnie w późniejszych latach: 1319(Rybiac, Ryboiadel), 1394(Riboiadi), 1406(Ryboyad), 1434(Riboyadi, Riboyaty, Ryboyady), 1508(Rybojady), 1538(Ryboiady), 1563(Ryboiathi), 1944(Hoffmannstal).  Wieś szlachecka. W latach  1394-1406 Wichna, córka Józefa Wezenborga wraz z synami stoczyła zwycięski spór o wieś z Fredhelmem Wezenborkiem, synem Maćka Borkowica. W 1434 roku należy do Macieja Trzcielskiego, syna Wichny. Po śmierci Macieja Trzcielskiego, w 1434 roku wieś przechodzi w ręce Ostrorogów Lwowskich, właścicieli Trzciela. W skład majątku trzcielskiego  wchodzą Rybojady do 1945 roku. W 1870-77 i 1896 roku kiedy właścicielem majątku trzcielskiego był Ernst Gotthelf Fischer, dobra Rybojadły obejmowały 415ha(1877) i 471,61ha(1896) gruntów. W  1907 i 1913 roku majątek o areale 471ha. Ostatnim właścicielem był Gerd Fischer von Mollard. W skład majątku wchodziły leśniczówki i folwarki leśne: Jabłonka(Jablonke), Cegielnickie Olendry-Prądówka(Ziegelscheune), Osetna Młyn(Annamühle) i Królewiec-obecnie część Jabłonki Starej(Kӧnigsberg).

SILNA /Schilln/

Wieś położona w gminie Pszczew powiatu międzyrzeckiego. Po raz pierwszy wzmiankowana w 1474 roku(Szyedlnya). Wielokrotnie w latach późniejszych: 1508(Szyedlna), 1509(Szyeldna), 1520(Syedlna), 1521(Sielna), 1535(Szedlna), 1563(Silna), 1564(Sidlna). Przez wieki własność kościelna wchodząca w klucz dóbr pszczewskich. W 1870 roku największy majątek obejmujący 148ha należał do wdowy Alexandry Wilscher. W 1896 roku miejscowy majątek o powierzchni 121,53ha gruntów należał do Hermanna Hielscher. W 1907 roku majątek o powierzchni 175ha należał do Martina Hielscher. W 1913 roku majątek o powierzchni 108ha posiadał August Fiedler a drugi majątek(chłopski) o powierzchni 175ha należał do Martina Hielscher.

W północnej części wsi położone było założenie dworsko-folwarczne.

SIERCZ /Schierzig/

Wieś położona w gminie Trzciel powiatu międzyrzeckiego. Wzmiankowana w XVI wieku. Po raz pierwszy wzmiankowana w 1394 roku(Szircz). Wymieniana wielokrotnie w kolejnych latach: 1406(Syrczewo), 1419(Sirzcz), 1434(Szircze, Schyrcze, Syrcze), 1436(Syerczy), 1464(Sircz), 1475(Zircz), 1508(Szyrcz), 1510(Syrcz), 1538(Sziercz), 1571(Siercz), 1944(Schierzig). Dawna wieś szlachecka. W 1364 roku Świętosław z Szubina, kasztelan kaliski toczył spór o wieś z Fredhelmem Wezenborgiem. W 1406 roku Wichna, wdowa po Świętosławie wygrywa proces z synami Fredhelma Wezenborga o wieś. W 1434 roku właścicielem wsi jest syn Wichny, Maciej Trzcielski z Trzciela i Grodziska Wlkp. W latach 1434-1607 wieś należy do Ostrorogów z Lwówka– w 1434 roku Stanisław i Dobrogost Ostroróg nabyli wieś od spadkobierców Macieja Trzcielskiego. W 1607 roku ostatni z Ostrorogów Lwowskich, hrabia Jerzy(zmarły bezpotomnie w 1623 roku), za 2000złotych polskich, sprzedał wieś Kasprowi von Schlichting z Bukowca. W 1631 roku właścicielem wsi jest rodzina z Bnina Opalińskich. W 1670 roku Jan Konstanty z Bnina Opaliński za 105.000 złotych polskich sprzedaje wieś  Krzysztofowi Unrugowi. W 1715 roku Bogusław na Międzychodzie Unrug, starosta obornicki za 33.000talarów sprzedał Siercz Janowi Erazmowi Zaydlic. W 1775 roku wieś jest własnością Władysława Szołdrskiego i jego żony Franciszki Radomickiej. W 1778 roku po śmierci Władysława Szołdrskiego, wojewody inowrocławskiego, dobra dziedziczą synowie: Antoni i Jakub. Siercz przypada Antoniemu Szołdrskiemu, który za sumę 65.000 sprzedał wieś Mariannie Wilczyńskiej z Golemowskich i jej mężowi, Stanisławowi Wilczyńskiemu. W 1845 roku własność rodziny Buchholz. W 1846 roku w skład majątku wchodził folwark Żydowo. W 1857 roku własność Ernsta Buchholz . W 1870 roku majątek Ernsta Buchholz`a obejmował 1060ha gruntów. W 1877 roku majątek o powierzchni 1060ha należał do Louisa Stillmann. W skład majątku wchodził folwark Żydowo(Elisenfelde, Judenlüge). W 1896 roku majątek o powierzchni 1044ha należał do Theodora Ratzmann. W 1907 roku majątek o powierzchni 282ha należał do Konrada von Fabeck. W 1913 roku majątek o powierzchni 98ha należał do Richarda von Windisch. Do 1939 roku majątek w rękach Harrego i Käthe von Villenueve.

Założenie dworskie

Na północnym krańcu wsi położony był zespół dworski. Po założeniu zachował się budynek dworski i park o pow. ok. 1,6ha.

IŁAWA /Eulau/

Była wieś gminna, obecnie część miasta  Szprotawa. W skład wsi wchodziły trzy mniejsze jednostki: Klein Eulau(Iławka), Gross(Ober) Eulau(Sowiny) i Nieder Eulau. Po raz pierwszy wzmiankowana w kronice biskupa Thietmara z Merseburga. Wzmiankowana w 1295 roku(Ylavia) oraz w 1318 roku(Ylavia slavica). W 1448 roku nazywana Eyle. Iława powstała w kilku etapach z pierwotnie pięciu odrębnych jednostek administracyjnych- trzech wsi i dwóch folwarków. W 1811 roku na miejscowość składały się wsie: Mała, Dolna i Górna Iława. Te trzy miejscowości zostały w 1874 roku włączone w jeden organizm- gminę Eulau(Iława). W 1923 roku Gross i Klein Eulau zostały włączone w nową gminę wiejską, która w 1925 roku została włączona do miasta Szprotawa. W 1929 roku do gminy Szprotawa włączono dzielnice dworskie Klein i Ober Eulau a powiat został rozwiązany. Patrz Iławka i Sowiny.

DUBNIKI

Miejscowość obecnie położona na Białorusi w rejonie ostrowieckim obwodu grodzieńskiego, do 1945 roku w granicach II Rzeczpospolitej Polskiej wchodząc w skład powiatu wileńskiego województwa wileńskiego. Pierwszymi znanymi właścicielami wsi była rodzina Abramowiczów herbu Lubicz odm.. Później wymienia się rody: Kociełłów i Brzostowskich herbu Strzemię. W 1808 roku od Brzostowskich(wg Aftanazego) lub Dowgiałłów herbu Zadora(inna wersja) majątek o powierzchni 6000 hektarów nabył Tomasz Mineyko herbu Gozdawa(1730-+1834). Był synem Franciszka. Był starostą stokliskim, pisarzem ziemskim kowieńskim, najdłużej żyjącym posłem na Sejm Czteroletni, biorący udział w uchwalaniu Konstytucji 3 Maja. Brał czynny udział w Powstaniu Kościuszkowskim. Żonaty był z Przesmycką. Po Tomaszu majątek przejął jego syn, Michał Mineyko, sędzia kowieński, ożeniony z Anielą Szabuniewicz. Kolejnym właścicielem Dubnik był syn Michała, Tomasz(*1806-+1857), marszałek szlachty, żonaty z Emilią Wawrzecką(*1812-+1878), córką Michała i matki z domu Łopacińska. Był osobą z olbrzymią nadwagą. Ważył około 290 kg. Poza jedzeniem lubił grać w karty. Po Tomaszu majątek odziedziczył jego syn, Bronisław(*1846-+1887). Był absolwentem Szlacheckiego Instytutu Ziemskiego w Wilnie, później ukończył chemię w Instytucie Technologicznym w Petersburgu. Powstaniec styczniowy. Żonaty z Anną hrabianką Morykoni(*1854-+1937), córką Lucjana i Ludwiki z domu Ledóchowskiej. Ostatnim właścicielem Dubnik był syn Bronisława i Anny, Ludwik Mineyko(*1883-+1920), ożeniony z Józefą Vismin(*1889-+1976). Ludwik Mineyko chodził do szkoły w Warszawie, ukończył Akademię Rolniczą w Dublanach koło Lwowa. Rozstrzelany przez bolszewików w 1920 r.

MAJĄTEK W DUBNIKACH I DWÓR

W XVII wieku został wybudowany dwór drewniany, istniejący do pierwszej połowy XIX wieku. W 1878 roku Bronisław Mineyko buduje nowy dwór według projektu inż. Wojnickiego w „stylu rosyjskim”. Wybudowany na planie nieregularnego prostokąta, dwukondygnacyjny, w parterze murowany, piętro drewniane. Kryty dachem czterospadowym. Nad dworem dominowała kwadratowa wieża z balkonem. Dwór otoczony parkiem o pow. 10 ha, ze stawem i wysepką na niej. Podczas I wojny światowej częściowo zdewastowany, zwłaszcza biblioteka i archiwum. Obecnie w ruinie.

BIAŁA WAKA

Miejscowość położona obecnie na Litwie, osiedle Wilna,  do 1945 roku w granicach II Rzeczpospolitej Polskiej. Dawna własność  książąt Radziwiłłów. W XVIII wieku Biała Waka należy do Antoniego Oskierki herbu Murdelio(*ok.1670-1734), posła na sejm, pisarza wielkiego litewskiego, kasztelana nowogródzkiego. Był synem Michała. podsędka mozyrskiego i Konstancji z Jeleńskich, sędzianki mozyrskiej. Przez kilkadziesiąt lat był stronnikiem książąt Radziwiłłów. Był dwukrotnie żonaty. Pierwszą żoną ok. 1700 roku była Zofia Stadnicka-Kolenda, córka Adama Kolendy herbu Bełty, drugą ok. 1710 roku była kalwinka, Anna Grabowska z Konopnicy, córka Marcina Grabowskiego herbu Oksza, sędziego grodzkiego wołkowyskiego. Z pierwszego małżeństwa pozostawił dwóch synów: Gerwazego Ludwika(*ok.1700-+1771), referendarza litewskiego, działacza sejmikowego, żonatego z Teresą z Tyzenhausów i Rafała Alojzego(*1708-+1767), marszałek mozyrskiego, działacza sejmikowego. Był trzykrotnie żonaty: 1-mo z Pawszanką, 2-do z Stanisławą Teresą ks. Ogińską, 3-tio z Siliczówną. Z drugiego małżeństwa miał czterech synów: Michała Stefana(*1712), w służbie pruskiej, zmarłego bezpotomnie, Bogusława Leopolda, chorążego mozyrskiego, posła na sejm 1778, pisarza dekretowego litewskiego, Kazimierza Macieja, marszałka powiatu mozyrskiego, kasztelana mozyrskiego i Marcina Teodora oraz sześć córek: Konstancję Zofię(*1713), Marię Katarzynę(*1714), Ewę Ludwikę(*1716), Marię Teresę(*1725), Teofilę Elżbietę(*1728) i Anielę Katarzynę(*1731). Posiadał liczne dobra. Część majątku testamentem odstąpił swojemu bratu Franciszkowi Michałowi, stolnikowi mozyrskiemu. Białą Wakę odziedziczył jeden z jego sześciu synów. Później Biała Waka należała do Żmijewskich herbu Ślepowron i Olizarów herbu Radwan. W 1838 roku Białą Wakę zakupił Aleksander hrabia Łęski herbu Ostoja(+1881), marszałek miński i wileński. Po nim dobra odziedziczył jego syn, Hilary hrabia Łęski(*1838-+1920), żonaty z księżną Marią Drucką-Lubecką(*1852-+1936) herbu Druck, córką Ignacego Józefa i Adeli Światopełk-Mirskiej herbu Białynia. Miał siostrę Aleksandrę zaślubioną hrabiemu H. Ledóchowskiemu. Z Marią miał czworo dzieci: Marię(*1874-+1958), zamężną za Henryka Krasińskiego, Włodzimierza Maria Mariana, Marię Magdalenę(*1883-+1936) zamężną za Cezarym Hallerem von Hallenberg(zginął w powstaniu śląskim 1921r.), bratem gen. Józefa Hallera, właściciela majątku Mańkowicze i Adelajdę(*1888-+1942) zamężną za hrabiego Bronisława Lasockiego, właściciela majątku Wilianów koło Wilna. Po śmierci Hilarego majątek odziedziczył syn, Włodzimierz Maria Marian hrabia Łęski(*1879-+194). Ukończył gimnazjum w Wilnie, studiował w Petersburgu. W 1905 roku brał udział w wojnie rosyjsko-japońskiej. W Białej Wace założył fabrykę zapałek oraz stawy rybne, wybudował młyn. Był współfundatorem Teatru Polskiego w Warszawie. Ożeniony z Marią Olgą hrabianką Broel-Plater(*1895-+1983) herbu własnego, córką Wilhelma Karola(*1859-+1911), właściciela Abramowska i Pirewicz oraz Felicji z Pereswiet-Sołtanów(*1861-+1956). Miał z nią dwie córki: Krystynę(*1914-+2010), zamężna za Jerzego Jasieńskiego herbu Rawicz(*1913), synem Władysława , właściciela majątku w Poszuszwie, muzykiem i prawnikiem oraz Marię Teresę(*1925-?) zamężną za Zdzisławem Pietrzykowskim. W 1939 roku po zajęciu tych ziem przez wojska radzieckie pozbawiony przez władze radzieckie majątku. W 1940 roku aresztowany podczas przekraczania granicy Litwy z Prusami Wschodnimi. Początkowo osadzony w Mariampolu i Kownie, wiosną przewieziony do Moskwy i skazany na 5 lat zesłania do Uzbekistanu. Prawdopodobnie z powodu choroby zmarł w Moskwie(jedna wersja) lub w Samarkandzie(druga wersja) w 1941 roku.


PAŁAC

Zbudowany w 1873 roku przez Hilarego hrabiego Łęskiego pałac zaprojektowany był przez nieznanego wileńskiego architekta. Jest to budynek murowany, dwukondygnacyjny, zbudowany na nieregularnym planie zbliżonym do prostokąta, z wieżą ośmioboczną trójkondygnacyjną zakończoną krenelażem. Budynek podpiwniczony. Po 1945 roku majątek zajęty przez władze radzieckie. Pałac zdewastowany i rozkradziony. Przez krótki okres czasu w pałacu mieściła się administracja sowchozu, stołówka, inne instytucje. Przez kilka lat od 1962 roku w pałacu działało technikum rolnicze. Od połowy lat 60-tych opuszczony, popadający w ruinę. Obok dawna oficyna.

DWÓR

W Białej Wace znajdował się dwór zbudowany prawd. przez książąt Radziwiłłów, zamieszkały do momentu wybudowania pałacu przez hrabiów Łęskich.

 

Włodzimierz  hrabia Łęski, siedzi drugi od lewej

 

od lewej-Włodzimierz hrabia Łęski stoi w ostatnim rzędzie, na drugim  środkowym zdjęciu siedzi trzeci od lewej w ostatnim rzędzie, od prawej zdjęcie-  hrabia stoi pierwszy z lewej

 

Bzowski- administrator Białej Waki Łęskich

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

hrabia Aleksander Iliński-Kaszowski (*1928)