BARANÓW SANDOMIERSKI

Miasto gminne położone w powiecie tarnobrzeskim województwa podkarpackiego. Pierwsza wzmianka o miejscowości pochodzi z 1135 roku. W 1354 roku z rąk króla Kazimierza Wielkiego otrzymuje prawa miejskie. Przez długi czas miasto nazywane Baranowem, później Baranowem nad Wisłą, w czasie rozbiorów zwane Baranowem Galicyjskim, od lat 20-tych XX wieku zwane Baranowem Sandomierskim.

ZAMEK

Perła architektury renesansowej, zbudowana na miejscu obronnego dworu należącego w XV wieku do Baranowskich herbu Grzymała– wzmiankowani Jakub Baranowski, starosta łęczycki i dobrzański oraz w 1480 roku Jan Baranowski, nowy właściciel założenia. Po nich około połowy XVI wieku założenie przejął bogaty ród Kurozwęckich herbu Poraj. Kolejnym właścicielem była rodzina Górków herbu Łodzia z Wielkopolski. W 1568 roku Stanisław Górka(1538-1592) sprzedał majątek Rafałowi z Leszna Leszczyńskiemu herbu Wieniawa, staroście radziejowskiemu. Za czasów Rafała zbudowano dwór renesansowy(część zachodnia zamku), później rozbudowany przez syna Rafała, Andrzeja Leszczyńskiego(dobudował dziedziniec z renesansowymi krużgankami). Budowa rezydencji wg projektu Santi Gucciego trwała przez okres 1591-1606. Po śmierci Andrzeja zamek przechodzi w ręce jego trzeciej żony, Zofii z Opalińskich i dzieci. W 1623 roku po podziale zamek otrzymuje syn Rafał, wojewoda bełzki. Prowadził prace na zamku do swojej śmierci w 1636 roku. Po śmierci Rafała zamek stał się własnością jego syna, Andrzeja Leszczyńskiego, wojewody derpskiego. Po śmierci Andrzeja w 1651 roku dobra dziedziczy jego syn, Samuel. Z powodu nienajlepszej kondycji finansowej zamek wraz z majątkiem został zastawiony u stryja Bogusława(brat zmarłego w 1651 roku Andrzeja), podskarbiego wielkiego koronnego. Nie udało się wykupić zamku i po śmierci Bogusława w 1659 roku zastawiona własność przeszła na dzieci Bogusława: Rafała, podstolego koronnego, Bogusława, kanonika krakowskiego i Aleksandrę Grzymułtowską. W 1677 roku rodzeństwo sprzedało majątek wraz z zamkiem księciu Dymitrowi Jerzemu Wiśniowieckiemu(1631-1682), wojewodzie bełzkiemu, hetmanowi wielkiemu koronnemu. Po jego śmierci wdowa Teofila Ludwika z ks. Zasławskich wniosła majątek księciu Józefowi Karolowi Lubomirskiemu herbu Śreniawa(Szreniawa bez krzyża)(1683-1702), marszałkowi wielkiemu koronnemu. W latach 90-tych XVII wieku książę zlecił prace remontowo-budowlane, które nadzorował architekt Lubomirskich, Tylman z Gameren. Po śmierci księcia Józefa Karola dobra odziedziczył jego syn, książę Aleksander Dominik Lubomirski(1693-1720), starosta sandomierski. W 1727 roku jego siostra Marianna wnosi majątek mężowi, księciu Pawłowi Karolowi Sanguszko herbu Pogoń Litewska(1680-1750), marszałkowi wielkiemu koronnemu. Po śmierci księcia Pawła Karola majątek dziedziczy jego syn, książę Janusz Aleksander Sanguszko1712-1775), ostatni ordynat Ostrogski. W 1753 roku odstąpił zamek hrabiemu Janowi Małachowskiemu herbu Nałęcz(1698-1762), kanclerzowi wielkiemu koronnemu. Po jego śmierci majątek w rękach wdowy, Izabeli, z domu Humieckiej, później w rękach syna, hrabiego Jacka(Hiacynta) Małachowskiego herbu Nałęcz(1737-1821). Na początku lat 90-tych XVIII wieku sprzedali Baranów hrabiemu Józefowi Potockiemu herbu Pilawa(1735-1802). Majątek odziedziczyła córka hrabiego, Maria Anna, która w 1802 roku została żoną Jana hrabiego Krasickiego herbu Rogala. Za Krasickich zamek przechodził prace remontowo-adaptacyjne wraz z powiększeniem zamkowej biblioteki. W zamku przechowywane były pamiątki po Ignacym Krasickim. Po śmierci Jana w 1831 roku właścicielem zostaje jego syn, hrabia Henryk. Po pożarze w 1849 roku rodzina Krasickich nie była w stanie odbudować rezydencji.  Pożar strawił nie tylko przebogate zbiory ale też w znacznym stopniu naruszył strukturę budowli. Po śmierci Jana, zamkiem zarządzała jego bratanica- Karolina, która doprowadziła wnętrza zamku do dużych strat w wyniku wyprzedaży części kamiennej dekoracji i wyposażenia. Po śmierci hrabiego Henryka w 1861 roku majątek odziedziczył jego syn, Karol hrabia Krasicki. W 1867 roku zrujnowaną budowlę na licytacji zakupił Feliks Dolański herbu Korab z Grębowa. Rodzina Dolańskich posiadała zamek do 1945 roku. W 1884 roku Stanisław Karol Dolański, syn Feliksa przeprowadził prace melioracyjne i w części terenu przed zamkiem założył park. W 1898 roku znaczna część zamku zniszczona w wyniku pożaru. W latach 1900-1907 odbudowa zamku wg projektu Karola Stryjeńskiego. Prace renowacyjne trwały na terenie zamku do 1931 roku. Po 1945 roku zamek był zdewastowany. Część pomieszczeń było w tym czasie użytkowanych jako magazyn płodów rolnych. W 1956 roku zapadła decyzja o zabezpieczeniu zamku. Po 10 latach prac finansowanych przez Ministerstwo Kultury i Sztuki oraz Ministerstwo Przemysłu Chemicznego a prowadzonych przez prof. dr Alfreda Majewskiego i Kierownictwo Odnowienia Zamku Królewskiego na Wawelu prace ukończono. Część zamku została udostępniona zwiedzającym, część pomieszczeń służyła celom reprezentacyjnym i szkoleniowym Kombinatowi Siarkowemu w Machowie a od 1997 roku Agencji Rozwoju Przemysłu S.A.

 

 

KURSKO-DĄBIE /Mühlenvorwerk, Gastkrugvolwerk/

Miejscowość położona w gminie Międzyrzecz powiatu międzyrzeckiego. Nieistniejące folwarki należące do majątku w Kursku. Mühlenvorwerk powstał prawd. pod koniec XIXw. W latach 20-tych pojawia się Gastkrugvorwerk. W 1907 roku własność Alexandra von Kalckreuth. Budynki po założeniu Gastkrugvorwerk nie zachowały się, po Mühlenvorwerk zachował się budynek mieszkalny.  Obok do zobaczenia most obrotowy na rzece Jeziorna.

KOWARY – RADOCINY – NOWY DWÓR /Schmiedeberg-Neuhoff/

Miasto gminne położone w powiecie karkonoskim nad rzeką Jedlicą. Położony na północ o centrum miasta majątek po raz pierwszy wzmiankowany w 1570 roku, kiedy to właściciel Kowar Caspar von Schaffgotsch wybudował w tym miejscu nową siedzibę. W 1634 roku cesarz skonfiskował majątek należący wtedy do Hansa Ulricha von Schaffgotsch. W 1639 roku dobra zakupuje Hermann hrabia von Czernin. Majątek rodzina von Czernin posiadała do XVIII wieku. Na krótko właścicielem był król pruski Fryderyk von Hohenzollern, który odsprzedał majątek miastu Kowary. W 1820 roku miasto sprzedało dobra Titusowi von Kopisch. W 1826 roku majątek zakupił książę Heinrich LXXIV von Reuss-Schleiz-Kӧstritz. Książęta von Reuss posiadali Nowy Dwór do 1945 roku. Pod koniec XIX wieku majątek posiadał książę Heinrich XXX wraz ze swoją żoną księżniczką Fedorą von Sachsen-Meiningen, wnuczką cesarza Niemiec Fryderyka III Wilhelma oraz prawnuczką królowej brytyjskiej Wiktorii. Małżeństwo było bezdzietne z powodu ciężkiej choroby księżnej, porfirii. Po śmierci męża w 1939 roku sama zarządzała majątkiem. W sierpniu 1945 roku popełniła samobójstwo. Ostatnim właścicielem był książę Heinrich Harry von Reuss(1890-1951).

Książę Heinrich XXX von Reuss zu Köstritz z żoną księżną Fedorą 1894r.

 

PAŁAC

Renesansowy dwór z 1570 roku był wielokrotnie przebudowywany. Ostatnia przebudowa miała miejsce w 1913 roku. Jest to budynek murowany, dwuskrzydłowy, z czterokondygnacyjną kwadratową wieżą. Po 1945 roku w pałacu mieścił się ośrodek wypoczynkowy Ministerstwa Spraw Zagranicznych, w latach 70-tych pałac zaadoptowany na sanatorium, później siedziba nadleśnictwa. Od 1996 roku własność prywatna. Pałac otoczony parkiem w stylu angielskim z ok. 1870 roku.

ŚWIĘTY WOJCIECH /Georgsdorf/

Wieś położona w gminie Międzyrzecz powiatu międzyrzeckiego. Po raz pierwszy wzmiankowana w 1259 roku(villa sancti Adalberti) oraz w latach: 1420(Swathy Woczech, Sanctus Albertus), 1475(Swyanthy Woczyech), 1508(Szwyanthi Voczyech). Własność biskupstwa poznańskiego. Brak wzmianki o dobrach rycerskich we wsi w XIX wieku. W 1907 roku majątek o powierzchni 230ha należał do Emanuela Gluschke. W 1913 roku mowa o 5 majątkach: majątek Nr1 o powierzchni 161ha należący do Ottilie Cerbe, majątek Nr2 o powierzchni 101 ha należący do Victora Cerbe, majątek Nr 3 o areale 245ha własność rodziny Gluschke, majątek Nr 4 o powierzchni 160ha należący do Ericha Sachse, majątek Nr 5 o powierzchni 184ha należący do Benno Wittschen, dzierżawcy majątku w Gorzycy. Integralną część wsi są: Głębokie – kolonia, Jagielnik  -osada, Kęszyca – Kolonia-przysiółek i Wojciechówek – przysiółek.

We wsi dwa ciekawe budynki mieszkalne.

CZECHÓW /Zechow/

Wieś położona w gminie Santok powiatu gorzowskiego. Wzmiankowana w 1238 kiedy książę Władysław Odonic nadał wieś templariuszom oraz w latach: 1335 roku(Techowe, Sechowe) 1337(Sechow), 1345(villa slavicali Zechowe), 1359(Czekow), 1360(Czechowe), 1565(Zechow), 1566(Czechow), 1608(Zechau). W 1335 roku miejscowość nadana została przez margrabiego w zastaw  rodom von Jagow i von Uchtenhagen. Od 1345 roku stanowiła własność magistratu Gorzowa. W 1879 roku majątek o powierzchni 209,75ha należał do rodu von Lochow. W 1896 roku majątek(Lehngut) o powierzchni 225ha należał do niejakiego Faustmann. Prawdopodobnie po 1920 roku doszło do parcelacji majątku. Największe gospodarstwo(majątek) posiadał August Senst(130ha). Pozostałe gospodarstwa posiadali:  Adolf Becker(38,9ha), Fr.Becker(33ha), Wilhelm Hannebauer(53,5ha), Willi Müller(27ha), Franz Rӧstel(46ha), Ad. Saegert(46ha), , Otto Schleusener(32ha), Karl Schuler(29ha), Paul Wunnike(51ha).

MAJĄTEK

Trudno dziś wskazać położenie majątku. Na terenie wsi kilka ciekawych budynków.

SANTOCKO /Zanzin/

Wieś położona w gminie Kłodawa powiatu gorzowskiego. Po raz pierwszy informacja o miejscowości pojawia się w roku 1236 oraz w 1242 i 1255(Zambrist, Zantosine) oraz w 1300 roku(Czanzyn). Wchodziła w skład majątku opactwa w Kołbaczu z filią w Mironicach. Już w 1321 roku mowa o dobrach należących do Henninga i Wilkina Horkerów.W 1337 roku poza własnością klasztorną mowa o trzech majątkach rycerskich, należących do: rodziny Wisselow, Marcko i Paris. W 1539 roku margrabia Jan przejął dobra należące do klasztoru kołbackiego.  W 1879 roku majątek o powierzchni 221,62ha należący do domeny państwowej dzierżawił a rodzina Dietz von Bayer z Mironic. W 1896 roku majątek obejmował  230ha gruntów. W 1914 roku majątek wchodził w skład majątku w Mironicach jako domena państwowa i był dzierżawiony przez porucznika Ericha Dietz von Bayer. W 1929 roku nadal jako domena państwowa, wchodziła w skład majątku Mironicach, dzierżawcą był Dietz von Bayer.

FOLWARK

Zachował się budynek gospodarczy.

WYKÓW /Wikou, Wikow/

Wieś położona obecnie na Białorusi w rejonie rohaczowskim obwodu homelskiego. Położona w dawnym powiecie rohaczewskim, po I-szym rozbiorze Polski w 1772 roku znalazła się na terenie Imperium Rosyjskiego. Za czasów I-szej Rzeczypospolitej w XVI wieku rodzina Wykowskich w województwie mścisławskim nad Dnieprem zakłada osadę zwaną Wykowem. Rodzina Boruta-Wykowskich herbu Jastrzębiec pochodziła z ziemi łomżyńskiej. Na przełomie XVIII i XIX wieku wyłoniły się dwie linie rodu pochodzące z Wykowa- starsza pozostała w Wykowie, młodsza osiedliła się w Anielinie, leżącym obecnie na Białorusi w rejonie bychowskim obwodu mohylewskiego. Z linii wykowskiej pochodził Józef Wykowski ożeniony z Idalią Horodeńską. Był powstańcem styczniowym, zesłanym do Ufy. Pr Ostatnim właścicielem majątku  w Wykowie był Aleksander Wykowski. Prawdopodobnie majątek opuszczony i zniszczony podczas rewolucji październikowej.

ZAŁOŻENIE DWORSKIE

Trudno odnieść się do opisu położenia dworu jaki mamy u Aftanazego, gdzie miał stać na wysokim brzegu Dniepru. Sama wieś położona jest ok. 1km od brzegów rzeki.  Z jedynej dostępnej w sieci fotografii z pocztówki z obiegu z 1912 roku – dwór parterowy, kryty dachem dwuspadowym, z piętrowym ryzalitem w części środkowej. Na parterze dworu znajdowała się sala jadalna. Obok położone było gospodarstwo składające się z: smolarni, terpentyniarni, stajni zarodowej a także park krajobrazowy.

WARNIKI /Warnick/

Była wieś, obecnie część miasta Kostrzyn nad Odrą. Wzmiankowana w 1261 roku(Warnik) oraz w latach: 1295(Warnik) i 1460(Warnick). Należącą miejscowość do templariuszy w 1261 roku zakupili margrabiowie brandenburscy. W 1460 roku dwór wraz z młynem należały do joannitów. W 1565 roku wchodzi w skład dóbr dąbroszyńskich, których właścicielem w tym czasie była rodzina von Schӧnebeck. Na terenie wsi położony był folwark,  wg spisu majątków z lat 1896, 1914, 1929 roku wchodzący w skład dóbr dąbroszyńskich.

FOLWARK

Trudno dzisiaj wskazać miejsce położenia folwarku.

WITNICA /Vietz/

Miasto gminne położone w powiecie gorzowskim. Po raz pierwszy wzmiankowana w 1252 roku, kiedy należała do templariuszy. W 1261 roku przechodzi w ręce margrabiów brandenburskich. W latach 1300-1559 wchodzi w skład dóbr cystersów z Kołbacza. Od 1559 roku po sekularyzacji dóbr jest w rękach Hohenzollernów.  W 1879 roku majątek(Lehngut) o powierzchni 155,01ha należał do porucznika Feuerherm. W 1896 roku niewielki majątek(Lehngut) o powierzchni 151ha należący do Geroga Feuerherm z Witnicy. W 1914 roku majątek o powierzchni 139ha należał do Landgesellsch „Eigene Scholle” we Frankfurcie nad Odrą. Prawdopodobnie po 1920 roku doszło do rozparcelowania majątku. W 1929 roku kilka majątków poniżej 100ha należących do: Carla Becker(45ha), Paula Deh(31ha), majątek kościelny- dzierżawcą był Paul Deh(91ha), Paula Haack(40ha), Carla Hohe(42ha), Paula Neumann(25ha), Arthura Preuss(85ha), Friedricha Pude(41ha), Herberta Strehmel-dzierżawcą był Wilhelm Stumm(28ha), Johannesa Winter(46ha).

W miejscowości kilka ciekawych budynków mieszkalnych – willi.