NOWIELIN /Naulin/

HISTORIA WSI

Wieś położona w gminie Pyrzyce powiatu pyrzyckiego. Po raz pierwszy wymieniona w 1240 roku. Należała wtedy do księcia pomorskiego Barnima I a we wsi istniała warownia obronna chroniąca ziemię pomorską przed Brandenburczykami. Wielokrotnie jeszcze wymieniana pod różnymi nazwami: Nowelyn(1300), Noulin(1307), Neylyn(1312), Neulin(1337). W 1253 roku książę Barnim I przekazuje część wsi augustiankom z Pyrzyc. W 1276 roku przez wieś przebiega granica państwowa brandenbursko-pomorska, komplikując prawa własności do miejscowych gruntów. W 1300 roku część gruntów w posiadaniu rycerza Gerarda. W 1315 roku część dóbr w posiadaniu Henningusa II de Hagen. Około 1326 roku część gruntów należała do mieszczanina pyrzyckiego Gerarda de Hove. Po jego śmierci dobra odziedziczyli bracia Luchto, Konrad i Mateusz von Kӧt(h)en, które to grunty sprzedają Ottonowi Arnoldowi Kruze. W części brandenburskiej po 1304 roku margrabia Waldemar nadaje grunty Hinikonowi de Nienkop. Po nim dobra otrzymali bracia Dytryk i Henning von Brederlow z Derczewa. Część gruntów w tej części w 1337 roku należały do miejscowej parafii. W 1350 roku część ziem we wsi należała do Hinczk Junge, po którym dobra przejął Henning von Brederlow. Część gruntów należącą  do Bartłomieja von Brederlow i Janekina von Hagen w 1369 roku margrabia Otton nadał zakonowi joannitów z Choszczna. Ziemie we wsi w części pomorskiej i brandenburskiej w XVI wieku przejmuje rodzina von Hagen. W 1409 roku Jan von Hagen część gruntów wiejskich przekazał na rzecz kościoła mariackiego w Szczecinie, będące w posiadaniu kościoła do 1784 roku. W 1445 roku wymienia się Ludwika i Markwarda von Hagen. W 1464 roku wymieniony Bernd von Hagen. W 1482 roku syn Ludwika von Hagen, Gerd von Hagen sprzedaje skarbnikowi miejskiemu z Pyrzyc Hansowi von Molner, jego ojcu i braciom część gruntów nowielińskich, które to rodzina von Molner sprzedała później(1499) kościołowi Św. Ottona. W 1499 roku dobra zmarłego bezpotomnie członka rodu von Hagen margrabia zapisuje swojemu poborcy podatkowemu, Walentemu von Wins. W 1564 roku właścicielem dóbr nowielińskich był Michał von Hagen. Trudno powiedzieć kiedy dochodzi do podziału wsi na majątki A,B,C i D, czy to było pod koniec XVII czy na początku XVIII wieku. Majątek A należał w 1701 roku do Jana von Hagen, później do jego syna Dubislava Filipa von Hagen. Po śmierci Dubislava Filipa(1748), w 1749 roku majątek przechodzi w ręce syna, Filipa Zygmunta(zm.1749), który sprzedał je w tym samym roku baronowi von Schultz. Od 1770 roku majątek A staje się własnością Samuela Fryderyka von Schätzel. W 1773 roku dobra A ponownie w rękach rodziny von Hagen. W skład majątków B i C wchodziły dobra wcześniej należące do augustianek i joannitów, później do rodziny von Hagen. Właściciele tej części wsi był Tido Krzysztof von Hagen(1668-1737), pan na Renicach, landrat powiatu myśliborskiego. Po nim dobra dziedziczy jego syn, Jan Zygmunt(1698-1755). W 1779 roku Leopold Krzysztof von Hagen, syn Jana Zygmunta sprzedaje majątek B i C Samuelowi Fryderykowi von Schätzel. Około 1784 roku Samuel Fryderyk von Schätzel scala cały majątek, który należy do jego rodziny do 1837 roku. Od tego roku właścicielem wsi zostaje Edward Fryderyk  Wendorff. Majątek w rękach rodziny  Wendorff pozostawał do 1945 roku. W 1892 roku właścicielem wsi był Edward Fryderyk A. Wendorff. Ostatnim właścicielem dóbr w Nowielinie był Eberhard Wendorff, pochowany obok kościoła. Po 1945 roku majątek staje się własnością Skarbu Państwa a na jego terenie utworzono PGR.

ZAMEK

Prawdopodobnie we wsi stał zamek zbudowany przez książąt pomorskich w XIII wieku lub przez rodzinę von Hagen w XIV wieku. Legendy mówią o zamku rozbójnika, który miał się łączyć podziemnym korytarzem biegnącym pod jeziorem z pałacem-dworem. Zamek zburzony przez mieszczan pyrzyckich. Podobno ślady zamku odkryto na Górze św. Jana na połudiowy-wschód od Jeziora Zamkowego.

nowielin-zachodniopomorskie

DWÓR

We wsi ruina dworu, zbudowanego w 1790 roku przez rodzinę von Schätzel. Zbudowany na planie prostokąta, podpiwniczony, kryty dachem mansardowym, parterowy z użytkowym poddaszem. Przebudowany w drugiej połowie XIX wieku. Po 1945 roku w budynku mieściły się biura i mieszkania dla pracowników. Od lat 70-tych opuszczony, nieużytkowany. Dwór w otoczeniu parku krajobrazowego o powierzchni 14,6 ha.

We wsi kościół z XIII wieku, przebudowany w XVI wieku. W jego wnętrzu empora organowa z ok. 1600 roku z galerią ścienną z herbami rodziny von Hagen i rodów z nią spokrewnionych(von Wachholz, von Wedel, von Kleist, von Borcke, von Puttkamer, von Manteuffel, von Natzmer, von dem Borne, von Bonin, von Blanckenburg, von Podewils, von Flemming…)

nowielin-1936-zachodniopomorskie