ABELINO /Adamsheide/

Obecnie wieś położona w obwodzie kaliningradzkim w Rosji około 10 km od granicy polskiej. W 1469 roku bracia Georg i Christoph von Schlieben otrzymali wieś jako rekompensatę za zaległe wynagrodzenie. W 1629 roku Christoph von Schlieben sprzedaje majątek Wilhelmowi von Schmieder. W 1637 roku Wilhelm von Schmieder sprzedaje majątek Dietrichowi von Schlieben. W 1679 roku dobra są w rękach Adama Friedricha von Schlieben, który buduje pałac. Następcą jest jego syn, Christoph Friedrich. W 1706 roku podział dóbr na trzech synów Christopha Friedricha. W 1740 roku dobra posiada kapitan von Schlieben, którego córka Helene wychodzi za mąż za Carla Ludwiga von Hohendorf. Carl Ludwig umiera przedwcześnie w 1769 roku. Helene von Hohendorf wychodzi ponownie za mąż za Ludwiga Wilhelma von Tyszka. Przy bezdzietnym małżeństwie dobra miała dziedziczyć Fredericia Gotthülf von Tyszka, która zakochała się we właścicielu Klein-Guja, Ludwigu Bruno. Młody człowiek nie został zaakceptowany przez rodziców i nawet uwięziony przez nich w piwnicy we wsi. Interwencja Fryderyka Wielkiego na prośbę zakochanej spowodowała uwolnienie go i ślub z ukochaną. Helene i Ludwig ze związku mają dwie córki i syna Friedricha Ferdinanda urodzonego w 1791 roku. W 1797 roku majątek w posiadaniu rodu von Queis. Po śmierci męża Helene wychodzi po raz 3-ci za mąż za barona Carla Friedricha von Heyking. Majątek Adamshede odziedziczyła najstarsza z córek, zamężna za Albrechta von der Trenk. Miała dwóch synów, Juliusa i Ferdinanda. Zmarła w Berlinie 18.11.1851 roku. W tym samym roku(1851) majątek został sprzedany Gustavowi Osten z Borchersdorf. W 1876 roku córka jego Margareta poślubia Oskara Krieger, który od 1888 roku jest właścicielem majątku. Jego syn w 1909 roku sprzedał dobra baronom von Albedyll z Karnit koło Morąga.

ALEKSANDRIA

Wieś obecnie położona na Ukrainie w rejonie rówieńskim obwodu rówieńskiego nad Horyniem. Do 1945 roku polskie miasteczko powiatowe położone w powiecie rówieńskim. W 1594 roku na miejscu niewielkiej wsi Pierszki książę Konstanty Ostrogski herbu własnego lokował miasto, które nazwał Aleksandrią na część swego syna Aleksandra. W I połowie XVII wieku córka księcia Aleksandra Ostrogskiego, Katarzyna wychodzi za mąż za kanclerza koronnego i starostę kałuskiego Tomasza Zamoyskiego herbu Jelita(*1594-+1638). Po Zamoyskich Równe wraz z Aleksandrią należało do Koniecpolskich herbu Pobóg, Walewskich herbu Kolumna, a od 1723 roku do książąt Lubomirskich herbu Szreniawa bez Krzyża. W 1760 roku własność księcia Stanisława Lubomirskiego, podstolego Koronnego. Książęta Lubomirscy posiadali majątek w Aleksandrii z siedzibą dworską do 1939 roku. Dwór zbudowany na początku XIX wieku stanowił ich letnią rezydencję. Główną stanowił zamek i pałac w Równem. Kazimierz książę Lubomirski(*1813-+1871)przez pewien czas mieszkał w Aleksandrii. Po nim majątek odziedziczył Stanisław Michał książę Lubomirski(*1838-+1918),a po jego śmierci dobra przypadły synom: Równe otrzymał Adam Kazimierz, a Aleksandrię Hubert Stanisław(*1875-+1939).Hubert Stanisław ożeniony był z Teresą Katarzyną księżniczką Radziwiłł. Posiadali  7-mioro potomstwa: Jan Kazimierz Antoni(*1913-+1984), Stanisław Hubert Maria(*1914-+1977), Anna Maria(*1916-+1959),Zdzisław Herakliusz Zygmunt(*1917-+1996), Henryk Ignacy(*1919), Wanda Zofia Antonina(*1923-+1983),Herakliusz Sebastian Maria(*1926-+1992). Dnia 18.09.1939 roku książę Hubert został ciężko ranny  a następnie zastrzelony przez czerwonoarmistę.

DWÓR

Dwór w Aleksandrji Wołyńskiej-lata 30-te XXw.

Na skraju miasteczka, na lewym brzegu Horynia w odległości kilkuset metrów od rzeki położone było założenie dworsko-parkowe. Na niewielkim wzniesieniu łagodnie opadającym ku rzece stał dwór. Od strony podjazdu, na osi dworu na tle wyniosłej masy drzew, wśród których ukryte były budynki gospodarcze stała oficyna. Od dworu do kościoła biegła stara aleja grabowa. Obecnie na miejscu dworu jest dziś rumowisko zarośnięte młodymi drzewami. Zachował się park o powierzchni 5 ha założony na początku XIX wieku przez Dionizego Miklera.

ANTONINY

Położona w powiecie Zasławskim w II RP, obecnie położona na Ukrainie w rejonie krasiłowskim obwodu chmielnickiego. Początkowo zwane Chołodki należały do książąt Ostrogskich. Po śmierci ostatniego z rodu, Janusza księcia Ostrogskiego herbu własnego (+1620), dobra przeszły na siostrzeńca, Dominika księcia Zasławskiego herbu własnego (*1618-+1656), syna siostry księcia Janusza, Eufrozyny księżnej Zasławskiej(+1628). Kolejnym dziedzicem majątku był zięć księcia Dominika, książę Józef Karol Lubomirski herbu Szreniawa bez Krzyża (+1702), mąż Teofili Ludwiki księżnej Zasławskiej-Ostrogskiej(+1709). Syn księcia Józefa Karola, Aleksander Dominik książę Lubomirski (+1720) zmarł bezpotomnie. Majątek odziedziczyła jego siostra Marianna(*1693-+1729), zamężna za księcia Pawła Sanguszkę herbu Pogoń Litewska (*1682-+1750). Ich jedyny syn książę Janusz Aleksander Sanguszko(+1755) dziedzic olbrzymiego majątku był trzykrotnie żonaty. Po jego śmierci dobra przypadają jego trzeciej żonie, Barbarze z Duninów księżnej Sanguszkowej(*1718-+1791) i ich synowi Hieronimowi Januszowi księciu Sanguszko(+1812). Barbara z Duninów księżna Sanguszkowa wydzierżawiła Chołodki Ignacemu Malczewskiemu herbu Tarnawa , żonatemu z siostrą Barbary, Antoniną. Od tego czasu miejscowość zwana już Antoniny. Ignacy Malczewski wybudował w ówczesnych Chołodkach dwór, który przetrwał do 1919 roku. Po wygaśnięciu kontraktu pod koniec XVIII wieku ordynację i też Antoniny przejmuje książę Eustachy(*1768-+1844), syn księcia Hieronima i Barbary, żonaty z księżniczką Klementyną Czartoryską(*1780-+1852). Był budowniczym głównego założenia pałacowego. Na skutek układów rodzinnych Antoniny przypadły wnuczce księcia Eustachego, a córce księcia Romana(*1800-+1881) zwanego „Sybirakiem” i Natalii z Potockich z Wilanowa, Marii księżniczce Sanguszkowej(*1830-+1903), która w 1851 roku poślubiła Alfreda hrabiego Potockiego herbu Pilawa srebrna (*1817-+1889), II ordynata łańcuckiego. Za jego czasów doszło do rozbudowy antonińskiego pałacu. Ostatnim właścicielem Antonin do 1917 roku był ich młodszy syn Józef Mikołaj hrabia Potocki(*1862-+1922), żonaty z księżniczką Heleną Radziwiłłówną(*1874-+1959), córką księcia Antoniego i Marii z margrabiów Castellane. Za jego czasów do 1906 roku pałac uległ przebudowie i rozbudowie. Dokonał tego francuski architekt Francois Arveuf, a po jego śmierci w 1902 roku, prace kontynuowała spółka architektów z Wiednia, Fellner i Helmer. Dobra antonińskie z 17 folwarkami przed wybuchem rewolucji w Rosji liczyły 12.085,5 ha gruntów a całe „państwo antonińskie” z kluczami: Szeptyckim, piszczowskim, smołdyrowskim, nowosielickim liczyły 63.305 ha gruntów. „Państwo antonińskie” posiadało swoją kolej. W 1912 roku Józef Mikołaj hrabia Potocki podzielił swoje dobra na dwie ordynację: jedną z rezydencją w Antoninach, drugą z siedzibą w Nowosielicy. Ordynację antonińską przekazał starszemu synowi, Romanowi hrabiemu Potockiemu(*1893-+1971), żonatemu z Anną księżniczką Czetwertyńską(*1902), drugą młodszemu z synów, Józefowi Alfredowi hrabiemu Potockiemu(*1895-+1968), żonatemu z Krystyną księżniczką Radziwiłłówną.

Antoniny były osiedlem, które powstało wokół rezydencji a na które składały się stajnie, oranżerie, psiarnia, baza, hotel dla interesantów, szpital dla koni i dla pracowników dóbr, elektrownia, straż ogniowa, warsztaty samochodowe, budynki zarządu dóbr, gimnazjum polskie czteroklasowe. Poza tym w okolicy pałacu wznosiły się liczne większe i mniejsze dworki administracji i oficjalistów.

W pałacu mieściła się kolekcja obrazów, w tym obraz Józefa Brandta „Hetman wielki koronny Rewera Potocki pod Beresteczkiem”, Wojciecha Kossaka „Wjazd na polowanie”, Jana Matejki „Portret Marii z Sanguszków Alfredowej Potockiej”, pejzaż Huberta Roberta Kaskady, podobizny książąt Ostrogskich, portrety trumienne Sanguszków portrety pędzla Bacciarellego, Wojciecha Kossaka, Filipa Laszlo, Juliana Fałata Pochwalskiego, Horowitza, płótna Pera Kraffta, Juliusza Kossaka, de Mompera, Jana Chełmińskiego, Piotra Stachiewicza. Poza tym w pałacu znajdowały się cenne meble, porcelana, archiwum rodzinne z mapami, rękopisami a także założona w 1886 roku biblioteka, która około 1914 roku liczyła 20000 tomów. W sierpniu 1919 roku został spalony. Dzięki poświęceniu pracowników i mieszkańców część zbiorów została z pożaru uratowana i w 1920 roku trafiła do Warszawy. Spłonęły w 1944 roku w czasie powstania. Obraz Józefa Brandta przepadł również. Kopia obrazu znajduje się w muzeum w Łucku pod mylnym tytułem Chodkiewicz pod Chocimiem. Z założenia zachowały się wozownia, ujeżdżalnia, zdziczały park, kilka budynków administracjno-gospodarczych, brama wjazdowa. Dnia 28.09.2018 roku w Antoninach pod auspicjami Konsula Generalnego RP w Winnicy, Damiana Ciarcińskiego, Przewodniczącej Rady w Antoninach, Natalii Anatoliewnej Kondratiuk i Jana Romana hrabiego Potockiego zostało otwarte Muzeum Potockich w Antoninach.

Urodzeni w Antoninach:

Irena Piasecka(*28.02.1907-+22.10.1982)-kapitan, członkini ZWZ-AK, sekretarka szefa sztabu Komendy Okręgu Warszawa-Miasto SZP-ZWZ, Jana Rzepeckiego. Uczestniczka Powstania Warszawskiego. Po wojnie do 1974 roku mieszkała w Wielkiej Brytanii. Zmarła w Warszawie.

Wiktor Józef Podoski(*02.04.1895-+02.08.1960), porucznik rezerwy Wojska Polskiego, dyplomata, od 1939 do 1942 roku konsul generalny RP w Kanadzie. Zmarł w Ottawie.

Roman Adam Stanisław Sanguszko herbu Pogoń Litewska(*24.04.1800-26.03.1881), zwany „Sybirakiem”-za udział w Powstaniu Listopadowym zesłany na Sybir, później Kaukaz. Do Antonin powrócił dopiero w 1845 roku. Słynny hodowca koni arabskich.

Stanisław Henryk Szczucki(*20.07.1892-+1940-Katyń)- rotmistrz kawalerii WP, zamordowany w Katyniu. Brat Stefana, pierwszego męża Zofii Kossak-Szczuckiej, autorki słynnej książki „Pożoga”

AUGUSTÓWEK-AUGUSTOWO-GRODNO /ob.Białoruś/

Obecnie na terenie Białorusi w granicach miasta Grodna. Leżąca na lewym brzegu Niemna, miejscowość wchodziła w skład królewszczyzny. W drugiej połowie XVIII wieku na terenie wsi Antoni Tyzenhaus herbu Bawół, podskarbi litewski wybudował pałacyk, nazywając go od imienia panującego króla-Augustówek. Po rozbiorach dobra skonfiskowane i przekazane w ręce prywatne. Katarzyna II przekazała miejscowość generałowi Maurycemu hrabiemu de Laçy za zasługi w czasie wojny turecko-rosyjskiej. W 1819 roku mieszkający w pałacyku hrabia Maurycy w testamencie zapisał majątek siostrzeńcowi, kapitanowi wojsk angielskich Patrykowi O`Brien, synowi Terence`a i Mary de Laçy. Sprowadził go do siebie i przed swą śmiercią(zm.1820r) usynowił go i za zgodą cara Aleksandra I połączył oba nazwiska w jedno- O`Brien de Laçy. Wcześniej sprzedał fikcyjnie majątek swojemu przyjacielowi hrabiemu Karolowi von Medem, Kurlandczykowi, który w 1820 roku „odsprzedał” go siostrzeńcowi generała, Patrykowi hrabiemu O`Brien de Laçy. Majątek liczył wtedy około 12000 ha gruntów. Patryk hrabia O`Brien de Laçy ożeniony był z Julią von Damme z Pomorza. Miał z nią sześcioro dzieci. Szybko spolonizowali się. Jedyna córka Katarzyna poślubiła Franciszka hrabiego Kossakowskiego(*1815), syn Piotr ożenił się z Ludwiką hrabianką Ronikier, Henryk, Karol i Maurycy pozostali bezżenni a Aleksander ożenił się z Gabrielą Radowicką. Augustówek odziedziczył Aleksander i posiadał go do swojej śmierci, do 1908r. Po jego śmierci do 1921 roku majątek posiadała wdowa oraz synowie: Maurycy jun., Terencjusz i Patryk oraz córki: Maria Jahołkowska, Genowefa Zembrzuska i Aleksandra hrabina Miączyńska. Po 1921 roku za zgodą rodziny majątek został podzielony na dwie części: część z pałacem otrzymał pułkownik wojsk polskich Terencjusz hrabia O`Brien de Laçy(*30.05.1885-+?), drugą część z karczmą(przebudowaną przez właściciela na pałacyk) i kaplicą przypadła Maurycemu jun. hrabiemu O`Brien de Laçy(*1891-+23.07.1978). Maurycy junior ożenił się z księżniczką Nadzieją Drucką(*1898-+1986), córką Marii z Safonowiczów i Sergiusza księcia Druckiego, carskiego generała i prof. Wojskowej Akademii Prawnej. W 1915 roku remontowany pałacyk uległ spaleniu przez wycofujących się Rosjan. Właściciele do 1939 roku mieszkali w oficynie. Drugi z kolei pałacyk był zamieszkany przez właściciela, Maurycego hrabiego O`Brien de Laçy do 1939 roku.

Rodzina de Laçy- pochodzenia normandzkiego. Wg genealogii ich pierwszym znanym przedstawicielem i protoplastą rodu był Hugh de Laçy Noble Baron de Normandie, który w 1066 roku wkroczył do Anglii z Wilhelmem Zdobywcą. Z tej samej rodziny pochodził Piotr de Laçy(*1675-+1756), feldmarszałek rosyjski, który walczył ze Szwedami i Turkami, był generał-gubernatorem Rygi i posiadał rozległe dobra w Kurlandii, Kremon i Segewold. Sprowadził go do Rosji Piotr Wielki. W muzeum w Rydze znajduje się popiersie feldmarszałka. Syn Piotra- Maurycy de Laçy, zmarły w 1801 roku, był ministrem i marszałkiem austriackim, kawalerem orderów Złotego Runa i Wielkiego Krzyża Marii Teresy, zaufanym doradcą tej monarchini. Jego mauzoleum znajduje się koło Wiednia. Polska linia de Laçy pochodzi od Maurycego, bratanka feldmarszałka Piotra. Był on generałem rosyjskim za czasów Katarzyny II, Pawła I i Aleksandra I. Brał m.in. udział  w wyprawie Suworowa przez Alpy. Jako już bardzo sędziwy podpisał traktat pokojowy z Napoleonem Bonaparte. W archiwum domowym w Augustówku do 1914 roku przechowywano ciekawe listy Napoleona do generała Maurycego de Laçy, pełne uznania dla jego zalet wojskowych. Rodzina O`Brien była pochodzenia irlandzkiego, ultrakatolicka, prześladowana za wiarę. Patryk O`Brien osiedliwszy się w Polsce, szybko nawiązał kontakt z sąsiadującymi z Augustówkiem polskimi rodzinami Druckich-Lubeckich, Czetwertyńskich i Niemcewiczów oraz sam się spolonizował. Jego potomkowie czuli się całkowicie Polakami.

 

BAKOWCE

Wieś w II RP położona w gminie Połonka powiatu łuckiego. Obecnie na terenie Ukrainy w rejonie łuckim obwodu wołyńskiego. Położona była w centrum olbrzymich majętności  książąt Lubomirskich. Po rozparcelowaniu majątku Bakowce około 1876 roku zakupił Aleksander Rodziewicz herbu Łuk Napięty, najmłodszy syn Sebastiana i Izabeli z domu Rudzka. Miał dwóch braci: Antoniego ze Skurcza i Stanisława z Zagai. Urodził się w 1837 roku w Ławrowie. Zmarł w 1908 roku przeżywszy 71 lat. W 1866 roku ożenił się z Konstancją Olewińską, dwórką księżnej Lubomirskiej, urodzonej w 1840 roku a zmarłej w 1916. Mieli syna i trzy córki.  Dali początek bakowieckiej linii rodu. Ostatnim właścicielem majątku w Bakowcach do 1939 roku był Aleksander Bączkowski ożeniony z Zofią Raciborską, córką Prof. filozofii Aleksandra Raciborskiego. Aleksander Bączkowski po sprzedaniu majątku Dobrowody w powiecie zbaraskim nabył Bakowce od swojej ciotki Zielińskiej(informacja o ostatnich właścicielach( za którą serdecznie dziękuję) umieszczona za zgodą wnuka Aleksandra, Pana Krzysztofa Bączkowskiego).

Pałac Lubomirskich spłonął przed 1939 rokiem.     

 

 

 

BEREŹCE

Wieś położona w powiecie krzemienieckim. Obecnie na terenie Ukrainy w obwodzie tarnopolskim w rejonie krzemienieckim. Leżące nad Ikwą do połowy XIX wieku nazywane Podbereźce. Gniazdo rodowe Podbereskich herbu Gozdawa, dawnych kniaziów. Córka Jerzego Samsona Podbereskiego, Elżbieta Katarzyna(+1646),  zamężna 1˚ voto za Władysława Monwida Dorohostajskiego herbu Tępa Kościesza, a po jego śmierci za Teodora Karola Tarnowskiego herbu Leliwa(*1618-+1647), starosty krzepickiego i żyzmorskiego, wprowadziła dobra w połowie XVI wieku w dom Tarnowskich. W pierwszej połowie XIX wieku majątek dziedziczy Marcin Tarnowski(*1778-+1862), syn Jana Amora Tarnowskiego i Teresy Grabianczanki. Pułkownik wojsk Księstwa Warszawskiego oraz Królestwa Polskiego, żonaty z Zofią Tarnowską(*1764) zmarł bezpotomnie. Dobra zapisał w testamencie wnukom stryjecznym, Bereźce otrzymał Jan Teodozjusz Tarnowski(*1820-+1886), żonaty z Izabellą Prażmowską. Po nim majątek otrzymała córka Pelagia(*1855-+1931), żona Władysława Morsztyna vel Morstina herbu Leliwa(*1850-+1898). Byli ostatnimi właścicielami Bereziec, w których nigdy nie zamieszkali. Klucz podbereziecki w XVIII wieku bardzo rozległy, do którego należał klucz poczajowski, sprzedany około 1807 roku przez Marcina Tarnowskiego oo. Bazylianom, później własność rządowa. W okresie międzywojennym Bereźce zostały rozparcelowane.

Miejscowość znana była z pięknej rezydencji pułkownika Marcina Tarnowskiego, w której znajdowały się zbiory broni myśliwskiej, obrazy, zbroje rycerskie, zbiory map, książek i rycin. Pałac otoczony parkiem krajobrazowym, w którym położone były oranżeria, ananasarnia, cieplarnia. Poza parkiem położone były stajnie, wozownie, mieszkania dla gości. Pałac splądrowany i spalony w 1915 roku podczas działań wojennych. Również zniszczeniu uległ park. Zachowała się kaplica z czterokolumnowym portykiem oraz kilka drzew parkowych.

Podberescy- polski ród pieczętujący się herbem Gozdawa. Dawni kniaziowie. Jedna gałąź rodziny twierdziła, że są jedną z gałęzi książąt Druckich. Badania Józefa Wolffa, polskiego historyka, genealoga i heraldyka wykazały, że Podberescy są potomkami rodu Pstruch vel Pstrucki, a tylko „po kądzieli” pochodzą od kniaziów Jamontowiczów. Jedna z gałęzi rodziny Podbereskich uzyskała potwierdzenie tytułu książęcego w carskiej Rosji przyjmując nazwisko Druckich-Podbereskich.

 

BIAŁA WAKA

Miejscowość położona obecnie na Litwie, osiedle Wilna,  do 1945 roku w granicach II Rzeczpospolitej Polskiej. Dawna własność  książąt Radziwiłłów. W XVIII wieku Biała Waka należy do Antoniego Oskierki herbu Murdelio(*ok.1670-1734), posła na sejm, pisarza wielkiego litewskiego, kasztelana nowogródzkiego. Był synem Michała. podsędka mozyrskiego i Konstancji z Jeleńskich, sędzianki mozyrskiej. Przez kilkadziesiąt lat był stronnikiem książąt Radziwiłłów. Był dwukrotnie żonaty. Pierwszą żoną ok. 1700 roku była Zofia Stadnicka-Kolenda, córka Adama Kolendy herbu Bełty, drugą ok. 1710 roku była kalwinka, Anna Grabowska z Konopnicy, córka Marcina Grabowskiego herbu Oksza, sędziego grodzkiego wołkowyskiego. Z pierwszego małżeństwa pozostawił dwóch synów: Gerwazego Ludwika(*ok.1700-+1771), referendarza litewskiego, działacza sejmikowego, żonatego z Teresą z Tyzenhausów i Rafała Alojzego(*1708-+1767), marszałek mozyrskiego, działacza sejmikowego. Był trzykrotnie żonaty: 1-mo z Pawszanką, 2-do z Stanisławą Teresą ks. Ogińską, 3-tio z Siliczówną. Z drugiego małżeństwa miał czterech synów: Michała Stefana(*1712), w służbie pruskiej, zmarłego bezpotomnie, Bogusława Leopolda, chorążego mozyrskiego, posła na sejm 1778, pisarza dekretowego litewskiego, Kazimierza Macieja, marszałka powiatu mozyrskiego, kasztelana mozyrskiego i Marcina Teodora oraz sześć córek: Konstancję Zofię(*1713), Marię Katarzynę(*1714), Ewę Ludwikę(*1716), Marię Teresę(*1725), Teofilę Elżbietę(*1728) i Anielę Katarzynę(*1731). Posiadał liczne dobra. Część majątku testamentem odstąpił swojemu bratu Franciszkowi Michałowi, stolnikowi mozyrskiemu. Białą Wakę odziedziczył jeden z jego sześciu synów. Później Biała Waka należała do Żmijewskich herbu Ślepowron i Olizarów herbu Radwan. W 1838 roku Białą Wakę zakupił Aleksander hrabia Łęski herbu Ostoja(+1881), marszałek miński i wileński. Po nim dobra odziedziczył jego syn, Hilary hrabia Łęski(*1838-+1920), żonaty z księżną Marią Drucką-Lubecką(*1852-+1936) herbu Druck, córką Ignacego Józefa i Adeli Światopełk-Mirskiej herbu Białynia. Miał siostrę Aleksandrę zaślubioną hrabiemu H. Ledóchowskiemu. Z Marią miał czworo dzieci: Marię(*1874-+1958), zamężną za Henryka Krasińskiego, Włodzimierza Maria Mariana, Marię Magdalenę(*1883-+1936) zamężną za Cezarym Hallerem von Hallenberg(zginął w powstaniu śląskim 1921r.), bratem gen. Józefa Hallera, właściciela majątku Mańkowicze i Adelajdę(*1888-+1942) zamężną za hrabiego Bronisława Lasockiego, właściciela majątku Wilianów koło Wilna. Po śmierci Hilarego majątek odziedziczył syn, Włodzimierz Maria Marian hrabia Łęski(*1879-+194). Ukończył gimnazjum w Wilnie, studiował w Petersburgu. W 1905 roku brał udział w wojnie rosyjsko-japońskiej. W Białej Wace założył fabrykę zapałek oraz stawy rybne, wybudował młyn. Był współfundatorem Teatru Polskiego w Warszawie. Ożeniony z Marią Olgą hrabianką Broel-Plater(*1895-+1983) herbu własnego, córką Wilhelma Karola(*1859-+1911), właściciela Abramowska i Pirewicz oraz Felicji z Pereswiet-Sołtanów(*1861-+1956). Miał z nią dwie córki: Krystynę(*1914-+2010), zamężna za Jerzego Jasieńskiego herbu Rawicz(*1913), synem Władysława , właściciela majątku w Poszuszwie, muzykiem i prawnikiem oraz Marię Teresę(*1925-?) zamężną za Zdzisławem Pietrzykowskim. W 1939 roku po zajęciu tych ziem przez wojska radzieckie pozbawiony przez władze radzieckie majątku. W 1940 roku aresztowany podczas przekraczania granicy Litwy z Prusami Wschodnimi. Początkowo osadzony w Mariampolu i Kownie, wiosną przewieziony do Moskwy i skazany na 5 lat zesłania do Uzbekistanu. Prawdopodobnie z powodu choroby zmarł w Moskwie(jedna wersja) lub w Samarkandzie(druga wersja) w 1941 roku.


PAŁAC

Zbudowany w 1873 roku przez Hilarego hrabiego Łęskiego pałac zaprojektowany był przez nieznanego wileńskiego architekta. Jest to budynek murowany, dwukondygnacyjny, zbudowany na nieregularnym planie zbliżonym do prostokąta, z wieżą ośmioboczną trójkondygnacyjną zakończoną krenelażem. Budynek podpiwniczony. Po 1945 roku majątek zajęty przez władze radzieckie. Pałac zdewastowany i rozkradziony. Przez krótki okres czasu w pałacu mieściła się administracja sowchozu, stołówka, inne instytucje. Przez kilka lat od 1962 roku w pałacu działało technikum rolnicze. Od połowy lat 60-tych opuszczony, popadający w ruinę. Obok dawna oficyna.

DWÓR

W Białej Wace znajdował się dwór zbudowany prawd. przez książąt Radziwiłłów, zamieszkały do momentu wybudowania pałacu przez hrabiów Łęskich.

 

Włodzimierz  hrabia Łęski, siedzi drugi od lewej

 

od lewej-Włodzimierz hrabia Łęski stoi w ostatnim rzędzie, na drugim  środkowym zdjęciu siedzi trzeci od lewej w ostatnim rzędzie, od prawej zdjęcie-  hrabia stoi pierwszy z lewej

 

Bzowski- administrator Białej Waki Łęskich

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

hrabia Aleksander Iliński-Kaszowski (*1928)

BIAŁOKRYNICA

Wieś położona obecnie w obwodzie tarnopolskim w rejonie krzemienieckim na Ukrainie. W XVI wieku była własnością książąt Zbaraskich herbu Korybut. Po śmierci ostatniego z rodu, księcia Jerzego Zbaraskiego w 1631 roku dobra te przeszły w ręce książąt Wiśniowieckich herbu Korybut. Córka księcia Michała Serwacego Wiśniowieckiego, Urszula(*13.02.1705-+23.05.1753) wychodząc za mąż w 1725 roku za księcia Michała Radziwiłła”Rybeńkę”(*13.06.1702-+22.05.1762) wnosi wieś w wianie Radziwiłłom herbu Trąby. Spadkobiercy księcia Dominika Radziwiłła sprzedali Białokrynicę Aleksandrowi hrabiemu Colonna-Czosnowskiemu herbu Pierzchała(Kolumna, Roch), synowi Józefa Wincentego i Julii hrabianki Sobańskiej. Po jego nagłej śmierci majątek nabył rosyjski filantrop Aleksander Woronin(+1890), który był ostatnim właścicielem dóbr. Aleksander Woronin cały swój majątek przekazał na rzecz fundacji i utrzymanie szkoły rolniczo-rzemieślniczej dla chłopców, która to szkoła założona w 1895 roku istniała do 1939 roku. Na zamku w Białokrynicy w 1617 roku książęta Zbarascy przyjmowali królewicza Władysława, późniejszego króla Polski Władysława IV Wazę(*09.08.1595-+20.05.1648). W 1705 roku na zamku przebywał hetman kozacki Iwan Mazepa Kołodyński(*20.03.1639-+02.10.1709). Był ojcem chrzestnym księżniczki Urszuli, córki księcia Michała Serwacego Wiśniowieckiego.

ZAMEK

Zbudowany w XVI wieku zamek przez książąt Zbaraskich został zdobyty w 1603 roku przez Tatarów i zniszczony. Odbudowany już w 1606 roku. Po przejęciu dóbr przez książąt Wiśniowieckich i przeniesieniu siedziby do Wiśniowca, zamek biało krynicki podupadł. W 1806 roku zamek spłonął. Po 1850 roku hrabia Aleksander Colonna-Czosnowski wykorzystując materiał i mury zamku zbudował pałac neogotycki, zachowany do dnia dzisiejszego.

PAŁAC

Budowany pałac nie został ukończony przez hrabiego z powodu jego nagłego zgonu. Kontynuatorem dalszej budowy pałacu został kolejny właściciel, Aleksander Woronin. Obecnie w pałacu mieści się Technikum Leśne.

BOREJKOWSZCZYZNA

Wieś o współczesnej nazwie Bareikiškes położona w obwodzie wileńskim, 14km od Wilna. Do 1830 roku własność książąt Sapiechów herbu Lis, później hrabiów Tyszkiewiczów herbu Leliwa II z Niemieża. W 1853 roku Benedykt hrabia Tyszkiewicz wydzierżawił majątek Ludwikowi Władysławowi Franciszkowi Kondratowiczowi herbu Syrokomla czyli Władysławowi Syrokomli(*29.09.1823-+15.09.1862), słynnemu w późniejszych latach poecie. We dworze zamieszkał z żoną Pauliną z Mitraszewskich i jedynym synem. Majątek dzierżawił do swojej śmierci. Obecnie w odremontowanym dworze od 2011 roku mieści się Muzeum Władysława Syrokomli, biblioteka i Centrum Turystyczne.

BRODY

Miasto obecnie położone na Ukrainie w obwodzie lwowskim, siedziba rejonu brodzkiego. Po raz pierwszy wzmiankowana w 1441 roku. Pierwszym właścicielem osady był Jan Sieniński herbu Dębno, który Brody wraz z Oleskiem miał otrzymać jako darowiznę wieczystą od króla Kazimierza Jagiellończyka za zasługi wojenne. W 1511 roku dobra dziedziczy wnuczka Sienieńskiego, Jadwiga, żona Marcina Kamienieckiego herbu Pilawa, zmarłego w 1530 roku.  W 1580 roku po śmierci Jadwigi, syn i dwie córki sprzedały Brody Stanisławowi Zółkiewskiemu herbu Lubicz(zm. 25.07.1588r), ojciec polskiego hetmana koronnego Stanisława Żólkiewskiego, kasztelanowi halickiemu i wojewodzie ruskiemu, podstaroście bełskiemu. Był właściwym fundatorem miasteczka założonego w 1584 roku pod nazwą Lubicz. Jego wnuk, Łukasz Żółkiewski, wojewoda bracławski, hetman polny koronny w połowie sprzedał, a w połowie darował miasto wraz z należącymi do klucza wsiami Stanisławowi Koniecpolskiemu herbu Pobóg(*09.02.1591-+11.03.1646), hetmanowi wielkiemu koronnemu. Wnuk hetmana, również Stanisław(*po1643-+1682), kasztelan krakowski, zapisał w testamencie dobra brodzkie królewiczowi Jakubowi Sobieskiemu herbu Janina(*1667-+1737), który w 1704 roku sprzedał miasto Józefowi Potockiemu herbu Pilawa(*1673-+19.05.1751), dziedzicowi Stanisławowa, Zbaraża, Niemirowa i innych rozległych majętności. Po nim majątek dziedziczy syn, Stanisław Potocki(*1698-+1760), wojewoda smoleński, kijowski i poznański. Po nim majątek dziedziczy jeden z jego czterech synów- Wincenty(+1825), podkomorzy koronny, generał lejtnant wojsk koronnych. Po jego śmierci majątek dziedziczy jedyny pozostały przy życiu syn, Franciszek Potocki z Anny z Mycielskich, oficer wojsk polskich, prezes Heroldii Królestwa Polskiego. Z powodu zadłużenia Brody zostały w 1833 roku sprzedane Janowi Kazimierzowi Młodeckiemu herbu Półkozic(+1854), który poślubił Dorotę Potocką, córkę Jana Potockiego i Marianny Czartoryskiej. Brody dziedziczy córka Jana Kazimierza Młodeckiego, Maria zamężna za Adama Gorayskiego herbu Korczak. Ostatnią właścicielką Brodów była córka Adama i Marii z Młodeckich, Jadwiga Gorayska(*1859-+1939), zamężna, a później rozwiedziona z Adamem hrabią Rzyszczewskim herbu Pobóg odm.

 

ZAMEK

W latach 1630-1635 hetman wielki koronny Stanisław Koniecpolski w zachodniej części miasta wzniósł potężny zamek wzorując się na budowlach holenderskich i włoskich. Bastionowy zamek złożony z wałów, oskarpowanych cegłą bastionów, mostu i bramy. Bastiony połączone kazamatami, w których znajdowały się pomieszczenia dla załogi, składy amunicji prezentowały się imponująco.  Szczególnie imponująco przedstawiały się kazamaty w bastionach o sklepieniu palmowym., wspartym pośrodku na jednym filarze. Były to pomieszczenia dla garnizonu ze stajniami dla kawalerii. Na dziedzińcu położony był drewniany budynek dla gubernatora. Nie zdobyty podczas wojen kozackich, omijany przez zagony tatarskie i tureckie. Odwiedzany przez królów Polski- Władysława IV, Jana Kazimierza czy Jana III Sobieskiego. W XVIII wieku dostał się w ręce rosyjskie, a następnie saskie zatracając częściowo swe pierwotne znaczenie strategiczne.

PAŁAC

Stanisław hrabia Potocki przekształcił zamek w nowoczesna, wielkopańską siedzibę. Na miejscu rozebranego drewnianego domu gubernatora postawił nowy, obszerny pałac murowany, a u wjazdu na dziedziniec nową bramę z czworoboczną wieżą zegarową. W 1755 roku w pałacu odbyło się wesele córki Stanisława hrabiego Potockiego Teofili, która poślubiła Fryderyka Moszyńskiego, stolnika koronnego. Ostatnią właścicielką i mieszkanką pałacu była Jadwiga hrabina Rzyszczewska, która pałac odnowiła i urządziła. W 1915 roku wojska rosyjskie zajęły pałac i go ograbiły. W 1920 roku pałac został spalony. Odbudowany i ponownie urządzony przez Jadwigę Gorayską, ograbiony i zniszczony w 1939 roku. Obecnie trwała ruina.

BRZEŻANY

Miasto powiatowe położone do 1945 roku w województwie tarnopolskim. Obecnie leżące na Ukrainie w obwodzie tarnopolskim. Po raz pierwszy wzmiankowane w 1375 roku, kiedy książę Władysław Opolczyk nadał miejscowość bojarowi Waśce Teptuchowiczowi. Brzeżany należały w XV wieku do Cebrowskich herbu Hołobok. Córka Piotra Cebrowskiego, Anna w 1508 roku wnosi Brzeżany w posagu przez małżeństwo z Rafałem Sieniawskim rodzinie Sieniawskich herbu Leliwa. W 1530 roku Mikołaj Sieniawski(1489-1569) podniósł wieś do rangi miasta. On też zbudował w Brzeżanach zamek. Po śmierci ostatniego z rodu, Adama Mikołaja Sieniawskiego(ok.1666-1726), żonatego z Elżbietą Lubomirską(zm.1729r.) cały ogromny majątek odziedziczyła jedyna córka, Maria Zofia, zamężna za 1-mo voto Stanisława von Denhoff(Dӧnhoff) herbu Dzik(*1673-+02.08.1728), hetmana polnego litewskiego, ostatniego męskiego przedstawiciela polskiej linii rodu. Zaledwie 4 lata po ślubie z Marią Zofią umiera. W 1731 roku młoda wdowa poślubia Augusta Aleksandra księcia Czartoryskiego herbu Pogoń Litewska  (09.11.1697-04.04.1782). Ich córka Izabela a właściwie Elżbieta(*21.05.1736-+25.11.1816) wychodząc za mąż za Stanisława księcia Lubomirskiego herbu Szreniawa bez Krzyża(*25.12.1722-+12.08.1783) wniosła Brzeżany w dom Lubomirskich. Następnie córka księcia Stanisława- Aleksandra Lubomirska(*1760-+19.03.1831), wyszła za mąż za Stanisława Kostkę hrabiego Potockiego herbu Pilawa(*1755-+14.09.1821) i wniosła Brzeżany w dom Potockich na okres ponad stu lat. Ostatni właściciel Brzeżan z tego rodu, Jakub hrabia Potocki(*26.01.1863-+27.09.1934), syn Stanisława i Marii z książąt Sapiehów, bezżenny, zapisał cały swój majątek w tym Brzeżany założonej przez siebie fundacji, mającej na celu zwalczanie chorób takich jak: rak, gruźlica itp. Fundacja istniała do 1939 roku. Jeden z najbogatszych ludzi II RP. W 1922 roku posiadał majątki ziemskie o powierzchni 33680 ha. Sam zamek w Brzeżanach przekazał Wojsku Polskiemu, które nosiły się z zamiarem odrestaurowania zniszczonego zamku w wyniku I wojny światowej. II wojna światowa doprowadziła do całkowitego zniszczenia pięknej warowni.

KAPLICA SIENIAWSKICH

BRZEŻAŃSKIE DWORKI

 

CMENTARZ BRZEŻAŃSKI Z GROBEM MATKI MARSZAŁKA RYDZA-ŚMIGŁEGO

W miasteczku: zamek Sieniawskich, kościół zamkowy z XVII w. z kaplicą grobową Sieniawskich, dworki szlacheckie, kościół p.w. Świętych Apostołów Piotra i Pawła, kościół i klasztor bernardynów, kościółek ormiański z XVIIIw., cerkiew p.w.św. Mikołaja z XVIIw., cerkiew p.w.św. Trójcy z XVII-XIXw.

Znani z Brzeżan:

Edward Rydz-Śmigły(*11.03.1886-+02.12.1941)-marszałek Polski, Naczelny Wódz Sił Zbrojnych w 1939r.

Ferdynand Andrusiewicz(*09.01.1885-29.07.1936)-architekt, podpułkownik piechoty Wojska Polskiego

Jakub Bałłaban(*1861-+?)-architekt tworzący we Lwowie

Aleksander Brückner(*29.01.1856-+24.05.1939)-polski slawista, historyk literatury i kultury polskiej

Zbigniew Kazimierz Brzeziński(*28.03.1928-+26.05.2017)-polsko-amerykański politolog, doradca ds.bezpieczeństwa narodowego USA za czasów prezydentury Jimmy`ego Cartera

Alfred Olbiński(*15.11.1843-+18.08.1898)-profesor medycyny, chirurg, jako pierwszy opracował stosowanie piłki Gigliego do trepanacji czaszki

Teofil Karol Maresch(*01.08.1888-+18.10.1972)-generał brygady Wojska Polskiego,

Zdzisław Hordyński-Juchnowicz(*31.07.1857-+12.01.1929)-lekarz, generał major lekarz sztabowy cesarskiej i królewskiej armii, generał dywizji Wojska Polskiego,

Jan Edward Hofmokl(*1840-25.03.1900)-chirurg, prof. Uniwersytetu Wiedeńskiego

BRZUCHOWICE

Miejscowość letniskowa położona około 9km na północny zachód od Lwowa. Początki wsi sięgają XV wieku, kiedy to król Władysław Warneńczyk dekretem z 1444 roku pozwala na założenie wsi. Zakłada ją mieszczanin lwowski Marcin Henel. Od połowy XVI wieku wieś stanowi własność miasta Lwowa. Pod koniec XIX wieku wieś staje się miejscowością letniskową dla mieszkańców Lwowa. Od tego czasu we wsi powstało wiele willi należących do znanych postaci. To tu dwie wille posiadają rodzice Leopolda Henryka Staffa. W jednej z nich mieszkał on od 1913 roku. W 1918 roku willa spłonęła wraz z księgozbiorem i archiwum Staffa. To tu rozegrała się „największa” tragedia II Rzeczpospolitej. W nocy z 30 na 31 grudnia 1931 roku w willi znanego architekta lwowskiego Henryka Zaremby  została zamordowana jego 17-letnia córka, Lusia. I tak powstała słynna „Sprawa Gorgonowej”. Willę w Brzuchowicach posiadał Stefan Grabiński(1887-1936), pisarz, przedstawiciel nurtu grozy, debiutował pod pseudonimem Stefan Żalny. Dom we wsi posiadał Ignacy Drexler junior, właściciel znanej firmy „Drexler I. i Synowie” założonej przez jego ojca, Ignacego Drexlera . Po zakupieniu jednego z budynków pawilonu polsko-amerykańskiego z wystawy krajowej jaka odbyła się we Lwowie w 1894 roku, przeniósł budynek do Brzuchowic. W rodzinie Drexlerów zwana była willą „Ameryka”.  W Brzuchowicach mieszkali: Franciszek Rawita-Gawroński(*04.11.1846-+16.04.1930), polski historyk-amator, powieściopisarz, publicysta, powstaniec styczniowy, Teresa Świeży-Klimecka(*24.10.1928-+02.01.2003), artystka malarka, Eugeniusz Bodo, właśc. Bohdan Eugene Junod(*28.12.1899-+07.10.1943), polski aktor filmowy, rewiowy i teatralny, Zbigniew Herbert(*24.10.1924-+28.07.1998), polski poeta, dramaturg, eseista, z wykształcenia ekonomista, prawnik, filozof.  

Willa “Luna”- jedna z wielu. Do kogo należała?